ზაზა გახელაძე ოსმა და რუსმა სამხედროებმა საქართველოს კონტროლირებად ტერიტორიაზე 2020 წლის 11 ივლისს დააკავეს. დაკავებამდე ფეხში დაჭრეს, შემდეგ კი ცხინვალის ციხეში წაიყვანეს. გახელაძეს ე.წ. სამხრეთ ოსეთის სასამართლომ 12.5 წლით პატიმრობა მიუსაჯა.
რას აკეთებდა საქართველოს მთავრობა გახელაძის ცხინვალის ციხიდან დასახსნელად?
ამ საკითხზე ერგნეთში შეკრებილებმა ექვსჯერ იმსჯელეს. ერთ-ერთ შეხვედრაზე გახელაძის ოჯახის წევრებიც მივიდნენ, მაგრამ ისინი უშუალოდ მოლაპარაკებაში არ მონაწილეობდნენ.
სოფელი ერგნეთი გორის მუნიციპალიტეტში, ოკუპირებული ცხინვალის “გამყოფ ხაზთან” მდებარეობს. ამ სოფელში პერიოდულად ერთმანეთს ხვდებიან გაეროს, ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიის, ეუთოს, მოსკოვის, თბილისისა და ცხინვალის წარმომადგენლები. ოფიციალურად, ამ პროცესს ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმის შეხვედრები (IPRM) ეწოდება.
ერგნეთში შეკრებილები მშვიდობიანი მოქალაქეების უკანონოდ დაკავების, “ბორდერიზაციის”, სარწყავი წყლით სოფლების მომარაგების, ოკუპაციის ხაზთან ფერმერთა მიერ მიწის უსაფრთხოდ დამუშავების და სხვა ყოფით საკითხებს განიხილავენ. წესით, გამოსავალიც უნდა იპოვონ ხოლმე და მორიგდნენ კიდეც.
გახელაძის და კიდევ სხვა ამბები, რომელსაც სტატიაში მოგიყვებით, აჩვენებს, რომ ერგნეთში შეხვედრები განსაკუთრებული შედეგის მომტანი ვერაა. ოფიციალური ვერსიითაც კი, გახელაძე საქართველოს პატრიარქის მიერ რუსეთის პატრიარქისადმი მიწერილი წერილის წყალობით გაათავისუფლეს.
პატრიარქმა რუს კოლეგას ექიმ ვაჟა გაფრინდაშვილის დაკავების დროსაც მიმართა. ამის შესახებ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურიდან გამოჟონილ მასალებშიცაა საუბარი. რა პასუხი მოჰყვა რუსეთის პატრიარქისგან ამ წერილს, მასალებში არ წერია, თუმცა არც ისაა ცნობილი და ნათელი, თუ როგორ გათავისუფლდა ვაჟა გაფრინდაშვილი ცხინვალის ციხიდან.
ერგნეთის მსგავსად, პრობლემებზე სასაუბროდ გალშიც იკრიბებოდნენ. თუმცა, იქ უფრო ნაკლები სიხშირით, ვიდრე ერგნეთში.
2009 წლიდან დღემდე, გალში 57, ერგნეთში კი 101 შეხვედრა ჩატარდა.
ქართულ და სეპარატისტულ მთავრობებს შორის ამ ტიპის შეხვედრები 2009 წლიდან დაიწყო, როდესაც ჟენევის მოლაპარაკებების მეოთხე რაუნდზე შეთანხმდნენ, რომ გარკვეული საკითხების დროულად და ადგილზევე გადაწყვეტა იყო საჭირო.
პაატა ზაქარეიშვილის აზრით, ეს სწორი გადაწყვეტილება იყო. ზაქარეიშვილი შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრი იყო 2012-2016 წლებში. “ჟენევის შეხვედრები 3 თვეში ერთხელ იმართებოდა. კონფლიქტის რეგიონებში კი განსახილველი საკითხები გროვდებოდა. შედარებით მსუბუქ საკითხებზე მხარეები ადგილზე მსჯელობენ, პოლიტიკური კუთხით უფრო სერიოზული საკითხების განხილვა კი ჟენევაში ხდება. რა საკითხებიც ადგილზე შეიძლება მოგვარდეს, ის რატომ უნდა დაელოდოს ჟენევას? გამოდის, რომ გალი და ერგნეთი არის ჟენევის დამატებითი ოთახები,” – გვიხსნის ზაქარეიშვილი.
“აი, ფაქტის” ჟურნალისტები საოკუპაციო ზოლის მიმდებარედ ათ სოფელში მაინც ვიყავით. ადგილობრივებს ვეკითხებოდით, თუ ახსენდებოდათ შემთხვევები, როცა ერგნეთის შეხვედრაზე მათთვის სასარგებლო გადაწყვეტილება მიიღეს ან ისეთი საკითხი განიხილეს, რომელიც საყოფაცხოვრებო ხასიათის იყო.
სოფელ ნიქოზის მკვიდრი, მაია მაისურაძე ერთ ასეთ შემთხვევას იხსენებს: “ომის შემდეგ ჩვენი სარწყავი წყლის სისტემა მოყვა ცხინვალის მხარეს და აღარ უშვებდნენ ისინი წყალს. გარკვეული წლები ვიყავით მოსავლის გარეშე. მიუხედავად ამდენი შეხვედრებისა (ერგნეთში), მაინც არ გამოუშვეს წყალი. მერე კაშხალი გააკეთეს და ახლა ეგრე ირწყვება ჩვენი სოფლები.”
სოფლებში გვეუბნებოდნენ, რომ ერგნეთის შეხვედრების შესახებ კი სმენიათ, თუმცა არ იციან, რაზე მსჯელობენ ხოლმე იმ კარავში შეკრებილები. “რა ვიცი, თითქოს, საქმე კეთდება, ვინც გატაცებულია, იმათ საქმე უკეთდებათ. ეგ დასკვნა შემიძლია, რომ გამოვიტანო. ისე, ჩვენთან არავინ არ მოსულა და არავის არაფერი უთქვამს,” – გვეუბნება სოფელ გუგუტიანთკარის მკვიდრი, კახა მეცხვარიშვილი.
სოფელ ჯარიაშენში ფიქრობენ, რომ ეს შეხვედრები მათი პრობლემების მოგვარებას ვერ ახერხებს. “არაფერი მოუგვარებიათ მათ არასდროს, გზაც არ იციან, უბრალოდ რუკა არ იციან იმათმა, ვინც არიან. ჩვენი მხრიდან ვიღაცა უნდა დაეხმაროს ისევ,” – გვეუბნება რეზო სრესელი.
საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებში ოკუპანტები ე.წ. საზღვრის უკანონო კვეთის გამო ხშირად აკავებენ საქართველოს მოქალაქეებს. ზოგი გამყოფ ხაზთან ახლობლის საფლავის მოსანახულებლად მიდის, ზოგი სალოცავთან ადის, ზოგს გზა ეშლება, ზოგი კი უბრალოდ, ნაკვეთზე მუშაობისას ოკუპანტის სამიზნე ხდება. იქაურები გვიხსნიდნენ, რომ უმეტესად ხალხს იტაცებენ ლიახვის მარჯვენა მხარეს მდებარე სოფლებიდან, სადაც მავთულხლართები ყველგან ჯერ არ არის გავლებული. წესით, ერგნეთში შეკრებილები ამ საკითხებსაც უნდა განიხილავდნენ და მოსახლეობისთვის ყოფის შემსუბუქებაზე მუშაობდნენ.
“იცი, რას აკეთებენ, შვილო? ისინი მწყემსებს იტაცებენ. ჩვენ ტერიტორიაზე გადმოდიან და იტაცებენ, ვითომ საზღვარზე იყო. ძალიან გვეშინია, შვილო, რომ გადავიდეთ იქეთ. სულ ყველას ეშინია, დიდსაც და პატარასაც, იმ წუთში გაგიტაცებენ,” – ამბობს ბერშუეთის მცხოვრები თამარ ჯავახიძე.
მალხაზ დოლუაშვილი ბერშუეთიდან ოკუპანტებმა 28 თებერვალს გაიტაცეს. “სანადიროდ ვიყავი და ვბრუნდებოდი უკან. სადავო ადგილას ვიყავი და იმათმა შემამჩნიეს. ჩამსვეს მანქანაში და წამიყვანეს ჯერ სოფელ ღრომში, მერე ცხინვალში. ერთ პატარა კამერაში ვიყავი. ორჯერ მოვიდნენ, გამიყვანეს ცალკე და დამკითხეს. 3 დღე რომ გავიდა მითხრეს, თავისუფალი ხარო. მომიყვანეს ერგნეთის პოსტთან, სადაც ჩვენები დამხვდნენ.”
ბერშუეთის მოსახლეობას ერგნეთის შეხვედრების შესახებ ინფორმაცია არ აქვს. ამბობენ, რომ გატაცებულების ოჯახები პოლიციას ურეკავენ, მერე რა ხდება, არ იციან.
დოლუაშვილის მეუღლემ, რუსუდან ჯაბიშვილმა არ იცოდა, მისი ქმრის საკითხი ერგნეთის შეხვედრაზე განიხილეს თუ არა. “ჩვენ ბოლოს გავიგეთ პოლიციისგან, რომ მალხაზი უკვე გადმოიყვანეს და მოდის სახლში. გათავისუფლების პროცესის დეტალები ჩვენ არ ვიცით,” – გვეუბნება ჯაბიშვილი.
სოფელ ჯარიაშენისკენ მიმავალ გზაზე მინდორში ქალები მუშაობდნენ. გამოველაპარაკეთ და რომ გაიგეს, რა თემაზეც ვმუშაობდით, ერთ-ერთმა მოგვიყვა, ოთხი წლის წინ როგორ გაიტაცეს მისი შვილი. “სოფელ აძვიდან გაიყვანეს. ნასვამ მდგომარეობაში, არხისპირიდან (სოფელი ცხინვალის მხარეს) მოდიოდა. წაყვანილი ჰყავდათ ჯერ ღრომში, მერე ცხინვალის ბაზაზე. არ ვიცი ჩემი ნომერი საიდან ჰქონდათ, ვიღაცამ დამირეკა და მითხრა, ამდენი თანხა უნდა მოიტანო არხისპირებზე, რომ შენი შვილი ცოცხალი გაიყვანოო. ძალიან მეშინოდა, არავინ არ დამეხმარა საერთოდ. აი, ჩვენი დახმარებით მობრუნდაო, პოლიციამ რომ მოიყვანა, ეგრე მითხრა. მე ქვეყანა ფული დამიჯდა მისი დაბრუნება. როცა გაათავისუფლეს, ყველა პატრონი აღმოჩნდა მერე. მანამდე ერთი თეთრით არავინ დამეხმარა. მე სოციალურად დაუცველი ვარ. ყველგან ვიტყვი, არავინ ერთი თეთრით არ დამეხმარა,” – გვიყვება ქალი, რომელმაც ვინაობის გამხელა არ ისურვა.
რამაზ ბეღელური ოკუპანტებმა ოთხჯერ გაიტაცეს გუგუტიანთკარიდან. ბოლოს, 2 თებერვალს ე.წ. საზღვრის გადაკვეთის ბრალდებით დააკავეს და ერთი თვის მერე გამოუშვეს. დაკავების ორ შემთხვევაში, მისმა ოჯახმა რამაზის გასათავისუფლებლად 2,000-2,000 რუბლი გადაიხადა. ბოლო შემთხვევისას კი არაფერი გადაუხდიათ.
“იყო თუ არა ჩემზე განხილვები ერგნეთში, არ ვიცი, დამიძახეს და გამომიშვეს. რომ დამიჭირეს, სანამ ციხეში გადამიყვანდნენ, მაგრად მცემეს მესაზღვრეებმა. მიზეზი არ ვიცი, მე რუსული არ ვიცი. სანამ ციხეში წამიყვანდნენ, ორჯერ ვიყავი საავადმყოფოში. იმის მერე ცუდად ვხდები ხოლმე. გუშინაც ცუდად ვიყავი. დაწყებითი ეპილეფსია მითხრეს,” – გვითხრა ბეღელურმა და ისიც დაამატა, რომ გათავისუფლების შემდეგ, ერთადერთი ვინც მისი მდგომარეობით დაინტერესდა, ორგანიზაცია „ძალა ერთობაშიას“ ხელმძღვანელი, დავით ქაცარავა იყო.
50 წლის გენადი ბესტაევი ახლაც ცხინვალის ციხეშია. ის სოფელ ზარდიაანთკარში 2019 წლის ნოემბერში დააკავეს და სამწლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს. ზარდიაანთკარი შერეული სოფელია, სადაც ოსები და ქართველები ცხოვრებენ. ომის შემდეგ ოკუპანტებმა ბესტაევის საცხოვრებელ სახლზე გაავლეს მავთულხლართები და სახლში მისვლისას მას ე.წ. საზღვრის დარღვევის ბრალდებით აკავებდნენ ხოლმე. ბესტაევი ახლა მეხუთედაა დაკავებული.
ბესტაევის და ნაირა გუდაძე გვიყვება, რომ ომის შემდეგ ძმის ოჯახი მეორე მხარეს დარჩა, ხოლო გენადი საცხოვრებლად მასთან გადმოვიდა. მისი ბოლო დაკავებიდან მალე 2 წელი გავა. “არავინ არაფერს მეუბნება, რა მოხდება. დათო ქაცარავა მოდიოდა ხოლმე. აინტერესებდა, მოჰყავდა ჟურნალისტები. მის გარდა არავინ მოსულა. არავის არ მოუკითხია საერთოდ,” – გვიყვება ნაირა გუდაძე.
ორგანიზაციის „ძალა ერთობაშია“ ხელმძღვანელი, დავით ქაცარავა ამბობს, რომ ერგნეთის შეხვედრები კარგი მექანიზმია, თუმცა უფრო ფორმალურ ხასიათს ატარებს.
“დაახლოებით, ორი წელია ძალიან იშვიათად ტარდება ეს შეხვედრები. თავის დროზე ფორმატი იყო ყოველთვიური, ასევე კონკრეტულ თარიღებთან, მოვლენებთან დაკავშირებითაც ხდებოდა ამ შეხვედრების ჩანიშვნა. ჩორჩანა-წნელისის კრიზისის შემდეგ, ფაქტობრივად, შეწყდა ეს შეხვედრები. სინამდვილეში, ეფექტურობა ამ შეხვედრების არის ძალიან დაბალი და უფრო მეტად ფორმალურ ხასიათს ატარებს, ვიდრე რეალურ, ეფექტურ მექანიზმს წარმოადგენს,” – ამბობს დავით ქაცარავა “აი, ფაქტისთვის” მიცემულ ინტერვიუში.
პაატა ზაქარეიშვილიც აღნიშნავს, რომ დიალოგის ეს ფორმატი ჩიხშია შესული, რადგან IPRM-ის შეხვედრებზე პოლიტიკური საკითხების განხილვას ცდილობენ.
“შევდივართ პოლიტიკაში? ასეთი საკითხი გადაგვაქვს ჟენევისთვის. პოლიტიკური საკითხები უნდა გამოირიცხოს ამ ფორმატიდან, რომ ერგნეთსა და გალში არ შეჩერდეს პროცესი,” – ამბობს პაატა ზაქარეიშვილი.
გალში მსგავსი შეხვედრები 2018 წლიდან იმის გამო აღარ იმართება, რომ ქართულმა მხარემ ოთხოზორიას მკვლელობაზე პასუხის მოთხოვნა დაიწყო.
“ეს არასწორი იყო, რადგან მკვლელობა სერიოზული საკითხია და მისი ადგილობრივ დონეზე მოგვარება რთულია, ამიტომ ეს უნდა მოგვარდეს ჟენევის შეხვედრებზე. ჩვენ რომ წამოვედით (მთავრობიდან), დაიწყო შეხვედრების პოლიტიზირება, ანუ – ვიდრე ოთხოზორიას საკითხს არ მოვაგვარებთ, სხვა საკითხები არ გვაინტერესებს – ეს [მიდგომა] აბსურდულია,” – ამბობს პაატა ზაქარეიშვილი.
ოკუპირებული გალიდან დევნილი გიგა ოთხოზორია ზუგდიდში ცხოვრობდა და ის ე.წ. მესაზღვრემ, რაშიდ კანჯი ოღლიმ 2016 წელს ცეცხლსასროლი იარაღით მოკლა. საქართველოს მთავრობამ გალში ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმის შეხვედრებზე გიგა ოთხოზორიას მკვლელის, კანჯი ოღლის საქართველოსთვის გადაცემა არაერთხელ მოითხოვა. დე ფაქტო ხელისუფლებამ კი ეს თემა გალის შეხვედრების შეწყვეტის საბაბად გამოიყენა.
საქართველოს მხრიდან ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმის შეხვედრებში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური (სუს), შინაგან საქმეთა სამინისტრო, შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატი მონაწილეობს.
“შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატსა” და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს ვთხოვეთ, ჩვენთან ესაუბრათ იმაზე, თუ რა მიღწევები ჰქონდათ ერგნეთის ან გალის შეხვედრების დროს და რა გამოწვევები/პრობლემები არსებობს ამ მიმართულებით. არც ერთმა მათგანმა ამ თემაზე ჩვენთან პირისპირ საუბარი არ ისურვა.
უსაფრთხოების სამსახურის მიერ გამოგზავნილ წერილში კი მხოლოდ ის წერია, რომ საოკუპაციო ძალების გადაწყვეტილებით, გალის შეხვედრები შეწყვეტილია და მის აღსადგენად საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლება ყველა შესაძლებლობას იყენებს.
სტატია მომზადებულია “ფრიდრიხ ნაუმანის ფონდის“ მხარდაჭერით.
