კვლევაში მონაწილეობდა აიდან იუსიფი
წინასაარჩევნოდ გარეჯის ამბავზე მთავრობამ ჩაატარა ინფორმაციული ომი, რომელშიც “ქართული ოცნების” მხარდამხარ იბრძოდნენ პრორუსული ჯგუფები და საპატრიარქოს რადიკალური ფრთა. ისინი ერთხმად და თავგამოდებით ამტკიცებდნენ, რომ გარეჯი საქართველოა. ამ დროს საერთოდ არ იდგა დღის წესრიგში კითხვა გარეჯი საქართველოა თუ არა.
მეტიც, პროკურატურა არ დავობს გარეჯის მონაკვეთზე, რადგან ის შეთანხმებული არ არის, არც ყოფილა მანამ და ისეთი პირი უჩანს, რომ კიდევ წლები არ იქნება. მიუხედავად ამისა, მთელი კამპანია სწორედ გარეჯის ფაქტორს ემყარებოდა.
ამ ინფორმაციული ომის ფარგლებში ციხეში ოთხ-ოთხი თვე გაატარა ორმა კარტოგრაფმა, რომლებსაც სახელმწიფო დღემდე ედავება მიწების დათმობას. მთავრობას წინასაარჩევნოდ გაახსენდა ნატალია ილიჩოვას ღალატი, თორემ მანამდე, ჯერ ირაკლი ღარიბაშვილმა დააჯილდოვა მადლობის სიგელით (2013 წელს), შემდეგ კი გიორგი გახარიამ “უმწიკვლო სამსახურისთვის” სამკერდე ნიშნით (2019 წელს). ახლა კი მთავრობა ამ ორ ადამიანს ისე ედავება, რომ ჯერ არც შესაბამისი ექსპერტიზის დასკვნები აქვთ და არც რაიმე მყარი მტკიცებულებები მათ წინააღმდეგ. ჩვენ გიორგი გახარიას ვკითხეთ, რის საფუძველზე დააჯილდოვა ილიჩოვა. გახარიამ თავიდან ვერ გაიხსენა ეს შემთხვევა, მერე კი გვითხრა, რომ სასაზღვრო პოლიციიდან მოწოდებული ინფორმაციით, ის კარგი თანამშრომელი იყო .
პროკურატურა კარტოგრაფებს ბრალს იმაში სდებს, რომ მათ აზერბაიჯანთან საზღვრის შეთანხმებისას სახელმძღვანელოდ არ გამოიყენეს 1937-38 წელს შექმნილი რუკა. გამოძიების ვერსიით, ამ რუკის გამოყენების შემთხვევაში საქართველოს ტერიტორიის მეტი ნაწილი დარჩებოდა. ჩვენ ვიკვლიეთ 1937 წელს გამოცემული რუკის ავკარგიანობა და შედეგებს ქვემოთ მოგახსენებთ.
პროკურატურამ ორი ადამიანი ისე დაიჭირა, რომ რუკის სიზუსტესა და სანდოობაზე მტკიცებულებაც არ ჰქონდა. 1937 წლის რუკის სანდოობისა და სიზუსტის შემოწმება მელაშვილისა და ილიჩოვას ადვოკატებმა სთხოვეს სამხარაულის ექსპერტიზის ბიუროს 2020 წლის დეკემბერში. ექსპერტების პასუხი დღემდე უცნობია.
ივერი მელაშვილისა და ნატალია ილიჩოვასთვის ბრალის წაყენებიდან უკვე 10 თვე მიიწურა. საქმე ჭიანურდება სასამართლოშიც. ბოლო სხდომა 18 ივნისს იყო ჩანიშნული, თუმცა გადაიდო და როდის ჩაინიშნება, ადვოკატებმა არ იციან.
მიუხედავად ამისა, მთავრობამ თავის მიზანს მიაღწია და წინასაარჩევნოდ საზოგადოების გახლეჩვას, დეზინფორმაციის გავრცელებასა და პრორუსული განწყობების გაღვივებას კარგად შეუწყო ხელი.
რომელი რუკის გამოყენებას და რომლის არ გამოყენებას ედავებიან კარტოგრაფებს?
ნატალია ილიჩოვა და ივერი მელაშვილი აზერბაიჯანის სახელმწიფოსთან საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის კომისიაში მუშაობდნენ. მელაშვილი ამ პროცესში თავიდანვე, 1995 წლიდან ჩაერთო. ილიჩოვა კი, მოგვიანებით, 1998 წელს შეუერთდა კომისიას.
კომისიების დონეზე საზღვრის შეთანხმება ნიშნავს, რომ ორივე ქვეყნის კომისიები ცალ-ცალკე ამუშავებენ საზღვრის ხაზის საკუთარ ვერსიებს, შემდეგ ეს ვერსია რუკებზე გადააქვთ და დგება ე.წ. “ალბომები”. ალბომები არის ნაკრები რუკებისა, რომლებზეც საზღვრის მონაკვეთებია დატანილი. ანალოგიურად აკეთებს მეორე მხარე. შემდეგ ალბომებს ცვლიან და ერთმანეთის ვერსიებს განიხილავენ. ბოლოს მხარეები ხვდებიან ერთმანეთს და განიხილავენ. ზოგ მონაკვეთზე თანხმდებიან, ზოგზეც ვერა. რომელზეც თანხმდებიან, ალბომში ხელმოწერით ადასტურებს ორივე მხარე.
აზერბაიჯანთან საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის სამთავრობო კომისიამ საზღვრის შეთანხმების პროცესში სულ ხუთი ასეთი ალბომი მოამზადა. ალბომები, შეთანხმებისამებრ, შედგენილია 1:50000-იანი მასშტაბის რუკებით. კომისიების დონეზე საზღვარი ორჯერ შეთანხმდა: ძირითადი ნაწილი, ანუ 50 პროცენტი 1996-97 წლებში და დანარჩენი, 16 პროცენტი 2005-2007 წლებში.
პროკურატურა, ილიჩოვას და მელაშვილს ედავება საზღვრის 13 მონაკვეთის ისე შეთანხმებას, რომ ამით საქართველოს ტერიტორიის 34.8 კმ2 საქართველოს გარეთ მოექცა და დაკარგვის საფრთხე შეექმნა. ამ 13 მონაკვეთში გარეჯის ტერიტორია არ არის ანუ მათ უშუალოდ გარეჯის მონაკვეთზე ბრალი არ აქვთ წარდგენილი, რადგან ეს ნაწილი შეთანხმებული არ არის და არც არასდროს ყოფილა.
საქართველოსა და აზერბაიჯანის მთავრობებს შორის შეთანხმების მიხედვით, კომისიას საზღვრის გავლებისას უნდა ეხელმძღვანელა 1938 წლის სასაზღვრო ხაზით. ეს ხაზი ასახული 1938 წლის 1:500000-ანი მასშტაბის რუკაზე იყო.
თავად მელაშვილი ჩვენებაში წერს: “მთელი პასუხისმგებლობით შემიძლია განვაცხადო, რომ 1:50 000 მასშტაბის ჩემი მონაწილეობით შედგენილი რუკები, რომელიც ალბომშია ჩაკერებული, შედგენილია, ძირითადად, 1938 წლის 1:500 000 მასშტაბის რუკის სასაზღვრო ხაზის მონაცემებით და ეს ხაზები შეესატყვისება იმ პერიოდისთვის საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის არსებულ სახელმწიფო საზღვარს.”
ნატალია ილიჩოვა კომისიას მოგვიანებით, 1998 წელს შეუერთდა. მისი თქმით, მას მონაწილეობა არ მიუღია ალბომებისთვის 1:50 000 მასშტაბის რუკების მომზადებაში. თუმცა ამბობს, რომ წევრი რომ ყოფილიყო იმჟამად, დაეთანხმებოდა და ხელსაც მოაწერდა.
პროკურატურა ასე არ თვლის. ამბობენ, რომ კარტოგრაფებს 1937-1938 წელს გამოცემული 1:200 000-ანი მასშტაბის რუკით უნდა ეხელმძღვანელათ. წერენ, რომ ამ შემთხვევაში საზღვრის მონაკვეთები საქართველოს საზიანოდ არ შეთანხმდებოდა.
“სწორედ აღნიშნული რუკები/რელევანტური მასალა წარმოადგენდა აზერბაიჯანის რესპუბლიკასთან მოლაპარაკება-შეთანხმების პროცესში შეთანხმებულ მონაკვეთებზე საქართველოს პოზიციონირების შესაბამის, რელევანტურ მასალას, რაც საქართველოს საწინააღმდეგოდ, განზრახ იქნა იგნორირებული ივერი მელაშვილის და ნატალია ილიჩოვას მიერ,” – წერია ბრალდების ფურცელში.
რატომ დაიწუნეს კარტოგრაფებმა 1937 წლის რუკა?
ილიჩოვას და მელაშვილის ადვოკატები არგუმენტებით ამტკიცებენ, რომ 1:200000-ანი მასშტაბის რუკა საზღვრის შეთანხმებისთვის ვერ გამოდგებოდა:
- 1:200000-ანი მასშტაბის რუკის ლეგენდაში წერია, რომ მასზე კიდევ უფრო ძველი მდგომარეობა არის აღნიშნული, მაგალითად, შესულია 1932-1933-1934 წლების მონაცემები და კიდევ უფრო ძველი. 1938 წლამდე საზღვრის შეთანხმება მოხდა 1929 წელს. თუ კარტოგრაფები 1:200 000-იან რუკას გამოიყენებდნენ, გადადიოდნენ ამ 1929 წლის შეთანხმებაში, რომლითაც ჩვენთვის უფრო წამგებიანი მდგომარეობა იქმნება, რადგან აზერბაიჯანის მხარეს მეტი ტერიტორია რჩება. 1938 წლის ხელშეკრულებით, ჩვენ ტერიტორიები დავიბრუნეთ.
ამასთან, 1929 წლის მდგომარეობაში დაბრუნებით, ვცდებით 1996 წლის შეთანხმებასაც, რომლის მიხედვითაც, საქართველოს და აზერბაიჯანის მხარეებს საზღვრის დადგენის დროს უნდა ეხელმძღვანელათ 1938 წლის საზღვრის ხაზით.
- ადვოკატების თქმით, რუკა კარტოგრაფიულადაც გაუმართავია. გიორგი მშვენიერაძე ამბობს, რომ აცდენაა ჰიდროქსელში. რუკაზე არ ჩანს ჯანდარის ტბიდან გამომავალი მეჩვიდმეტე არხი, რომელსაც საზღვარი მიუყვება და რუკაზე არ ემთხვევა ტრიანგულაციური პუნქტები, ანუ უცვლელი წერტილები. მაგალითად, სოფელ სართიჭალასთან, სარკინიგზო ხიდი კვეთს მდინარე იორს, 1:200 000 რუკაზე მდინარე და ხიდი ერთმანეთს სცდება 578 მეტრით. ეს ცდომილება 1:200 000-ანი მასშტაბის რუკისთვის დაუშვებელია, რადგან ამ ტიპის რუკისთვის მაქსიმალური აცდენა 200 მეტრი უნდა იყოს. მისი თქმით, ტრიანგულაციური პუნქტებიდან მხოლოდ მწვერვალი უდაბნო ემთხვევა, სხვა შემთხვევაში კი აცდენებია.
გეო-საინფორმაციო სისტემების სპეციალისტს, ექსპერტ ირაკლი უგულავას 1:200 000-ანი რუკის შემოწმება ილიჩოვასა და მელაშვილის ადვოკატებმა სთხოვეს. მის მიერ დაწერილ დასკვნაში ვკითხულობთ, რომ 19 გადამოწმებული წერტილიდან, მხოლოდ ერთი აცდენა ჯდება ამ მასშტაბის რუკისთვის დაშვებულ ცდომილების ნორმაში, 18 კი არა. ზემოთ მოყვანილი იორის მაგალითი, ამ 18-დან ერთ-ერთია.
- სადავოა რუკის შედგენის პრინციპიც. კერძოდ, საუბარია პროექციაზე, ანუ როგორ გადაგვაქვს სფერული ნიადაგი ბრტყელ სივრცეზე. 1:200 000-ანი რუკა მიუფლინგის პროექციით არის შედგენილი.
გიორგი მახარაძე გვიხსნის, რომ ამ პროექციას მათემატიკური საფუძვლები არ გააჩნია.
“მიუფლინგის პროექციას ეძახიან “მხეცს” კარტოგრაფიაში, იმიტომ რომ კაცმა არ იცის როგორ იქცევა, ანუ ამ რუკას არ გააჩნია მათემატიკური საფუძველი. როგორ უნდა გადავიტანო სფერული ნიადაგი ბრტყელ ფურცელზე, ამას რაღაც ფორმულა ხომ სჭირდება, რომ გავშალოთ? მიუფლინგს არ აქვს. დამოკიდებულია ტიპზე, რომელიც, ასე, გახედავს და დახატავს. აი, რომ გახედავს და დახატავს, ეგ 40-ანი წლების დასაწყისში მიხვდნენ საბჭოთა კავშირში, რომ არ ვარგა, იმის მერე აღარ გამოსულა ეგ რუკები. მერე გადავიდნენ პულკოვოზე და სხვა სისტემებზე, რომელიც გაცილებით უფრო ზუსტია, ვიდრე მიუფლინგი. იმიტომ, რომ მათემატიკას ემყარება,” – გვიხსნის გიორგი მახარაძე.
ამ ორმა ადვოკატმა კარტოგრაფიის საფუძვლები შეისწავლა, რომ საქმეზე ემუშავათ. თქვეს, რომ მათ კარტოგრაფების დახმარების იმედი არ ჰქონდათ. ჩვენც ოთხ კარტოგრაფს ვთხოვეთ კარტოგრაფიის ზოგად, ტექნიკურ კითხვებზე პასუხის გაცემა, თუმცა ოთხივემ უარი გვითხრა.
ისტორიკოსი ბექა კობახიძე გვეუბნება, რომ 1:500 000-ანი რუკა შეიქმნა 1937 წელს გამოცემული 1:200 000-ანი რუკის ბაზაზე და უფრო ზუსტად ასახავდა რეალურ სურათს. “საბაზისო კარტოგრაფიული წესია, რომ როდესაც არის ერთი რუკა და იმის მიხედვით დგება შემდეგი, სწორი არის შემდეგი, იმიტომ რომ იქ თუ რამე ხარვეზი იყო, კორექტირება ხდება და უახლესი ვარიანტი არის სწორი,” – გვიხსნის კობახიძე.
გიორგი მშვენიერაძე, ივერი მელაშვილის ადვოკატი ამბობს, რომ მელაშვილი და ილიჩოვა ვერ დამალავდნენ რუკას, რომლის არსებობის შესახებ არაფერი იცოდნენ.
“ბრალი რაშიც აქვთ წარდგენილი ამ ადამიანებს, ერთი არის, რომ 1996-1997 წლებში რა საზღვარიც შეათანხმეთ არის არასწორიო, იმიტომ რომ 1:200 000-ანი რუკის მიხედვით სხვანაირად არისო და მეორე, 2006-2007 წლებში რაც შეითანხმეთ, ისიც არასწორიაო. ახლა გავყოთ ეს ორ ნაწილად. 1996-1997 წლებში შეთანხმდა საზღვრის 50%, 2006-2007 წლებში 16%. 1996-1997 წლებში უბრალოდ, ივერიმ, ნატალიამ და საერთოდ არავინ, 1:200 000-ანი რუკის არსებობის შესახებ არ იცოდნენ. ანუ ის კი არა, რომ რუკა შეამოწმეს და არ ვარგა, არა, უბრალოდ არც კი იცოდნენ, რომ არსებობდა ის რუკა,“ – ამბობს მშვენიერაძე.
პროკურატურის თქმით,1:200 000-ანი მასშტაბის რუკის დედანი, 2020 წელს საქართველოში რუსეთიდან ბიზნესმენმა დავით ხიდაშელმა ჩამოიტანა და თავდაცვის სამინისტროს გადასცა. ირაკლი ღარიბაშვილმა, უკვე როგორც თავდაცვის მინისტრმა, პროკურატურას მიმართა და დაიწყო გამოძიება.
დავით ხიდაშელი არის ქართველი ბიზნესმენი, რომელიც 80-იან წლებში წავიდა რუსეთში და იქ საქმიანობს. 2007 წლიდან რუსულ კომპანიაში, “სისტემაში” მას აღმასრულებელი ვიცეპრეზიდენტის თანამდებობა უჭირავს. კომპანია “სისტემის” საკონტროლო პაკეტის მფლობელი, პუტინთან დაახლოებული ოლიგარქი, ვლადიმერ ევტუშენკოვი, ხიდაშელის მეგობარია. ევტუშენკოვი კრიმინალურ დაჯგუფებებთან ურთიერთობასა და კორუფციულ გარიგებებშია შემჩნეული, ასევე უკრაინაში მეიდნის მოვლენების დროს ყოფილ პრეზიდენტს, იანუკოვიჩს აფინანსებდა. ხიდაშელის სახელი და გვარი “პანამის დოკუმენტებშიც” ფიგურირებდა.
რუკების ჩამოტანისთვის ივანიშვილი ხიდაშელს პატრიოტს და ქველმოქმედს უწოდებს. ამ “პატრიოტი” ადამიანის რუსულ კავშირებზე გამოძიება მოძრაობა “დროამ” მარტში გამოაქვეყნა.
თუმცა, ვიდრე ხიდაშელი იპოვიდა ამ რუკას, ის ბრალდებულ ილიჩოვასა და მელაშვილს უკვე ნანახიც ჰქონდათ, შესწავლილიც და დაწუნებულიც. თან ისე, რომ ამის შესახებ მთელმა კომისიამ იცოდა.
“2000 წელს ბოტანიკის ინსტიტუტის თანამშრომელთან იპოვა ეს რუკა ნატალია ილიჩოვამ. მის არ გამოყენებაზეა დამყარებული მთელი ბრალდება. მაშინ იარეს, იარეს, რაღაც რუკები ნახეს დაიწუნეს, მოიწონეს და ა.შ. ბოლოს მიაგნეს ამ რუკას,” – ამბობს ილიჩოვას ადვოკატი, გიორგი მახარაძე.
იგივეს ადასტურებს მელაშვილიც, რომ ეს რუკა მათ 2000 წლიდან იცოდნენ, ჩაუტარეს ანალიზი და გადაწყდა, რომ საზღვრის დასადგენად არ გამოდგება. ამას ტელეკომპანია ფორმულასთან ინტერვიუში ადასტურებს კომისიის ყოფილი წევრი (2006-2013 წლებში), ირაკლი ლეჟავაც, რომელიც ამბობს, რომ კომისიამ რუკის არსებობა იცოდა და ბრალდებულებს ის არ დაუმალავთ. მან ჩვენთან საუბარი აღარ ისურვა.
მეტიც, ამ რუკის შესახებ არამხოლოდ კომისიაში, შესაძლოა, თავდაცვის და შინაგან საქმეთა სამინისტროშიც იცოდნენ. ამას მოწმობს მალხაზ მიქელაძის ჩვენება, რომლის მიხედვითაც, 2019 წლის მაისში, ბაქოში, საზღვრის დამდგენი კომისიების შეხვედრაზე, ქართულმა მხარემ, კერძოდ, თავდაცვის სამინისტროს კარტოგრაფმა ხორბალაძემ საქართველოს ახალი პოზიცია 1:200 000-ანი რუკით წარადგინა და ეს ყველაფერი შეთანხმებული იყო გიორგი გახარიასთანაც, მაშინდელ შინაგან საქმეთა მინისტრთან. ჩვენ გახარიას ვკითხეთ, რა რუკის მიხედვით წარადგინეს პოზიცია და იცოდა თუ არა 1:200 000-ანი რუკის არსებობის შესახებ.
“არ მახსოვს, დეტალებზე მელაპარაკებით, მიქელაძეც არ მახსოვს. არ მახსოვს რა რუკაზე ვსაუბრობთ,” – გვიპასუხა გახარიამ. 2019 წელს ხიდაშელს 1:200 000 რუკის დედანი ჩამოტანილი ჯერ არ ჰქონდა. თუ სახელმწიფო უწყებებმა ამ დედანის არსებობის შესახებ არ იცოდნენ, მაშინ საინტერესოა ოფიციალურ მოლაპარაკებაზე რა რუკის მიხედვით წარადგინეს პოზიცია.
პროკურატურის თქმით, “გადამალული” რუკა ნატალიას სამუშაო ოთახიდან ამოიღეს. რუკა ნამდვილად იყო ამ ოთახში, სადაც ნატალიას გარდა კიდევ 4 ადამიანი მუშაობს. სინამდვილეში რუკა არა ნატალიას, არამედ მის შემცვლელს, ირმა გაბუნიას ჰქონდა. გაბუნია და ილიჩოვა ერთ კაბინეტში მუშაობდნენ.
“კაბინეტში 4-5 ადამიანი სხედან და სეიფია, რომლითაც სარგებლობს ყველა ამ ოთახში მჯდომი ადამიანი, მათ შორის ნატალია. ნატალიამ რომ მისცა ირმა გაბუნიას, მან შეინახა თაროში თუ სეიფში, გასაღებიანი კარადაა,“ – ამბობს მახარაძე, ილიჩოვას ადვოკატი.
იგივეს წერს ჩვენებაში ირმა გაბუნია: “მას შემდეგ რაც მოხდა კომისიაში ნატალია ილიჩოვას ჩემით ჩანაცვლება, მან გადმომცა საქართველო-აზერბაიჯანის დელიმიტაცია-დემარკაციასთან დაკავშირებული დოკუმენტაცია და რუკები, აღნიშნულთან დაკავშირებით მიღება-ჩაბარების ან სხვა რაიმე წერილობითი აქტი არ შედგენილა, უბრალოდ მითხრა, რომ ეს იყო მის ხელთ არსებული მასალები და ვინაიდან ვიყავი კომისიის წევრი, მქონოდა მე. გადმოცემული მასალები შევინახე სამუშაო ოთახში განთავსებულ რკინის სეიფში, რომელსაც ვიყენებთ მე და ნატალია ილიჩოვა.“
გვინდოდა მეტი თავად ივერი მელაშვილისა და ნატალია ილიჩოვასგან გაგვეგო. ისინი მედიასთან ურთიერთობისგან თავს იკავებენ.
რა ხდება გარეჯის მონაკვეთზე ახლა?
გარეჯის მონაკვეთზე ილიჩოვას და მელაშვილს ბრალი არ აქვთ წაყენებული. პროკურატურა მათ 13 მონაკვეთის საქართველოს საზიანოდ შეთანხმებას კი ედავებათ, მაგრამ გარეჯი მათში არ შედის. გარეჯის მონაკვეთი დღემდე სადავოა და შეთანხმებული არც არასდროს ყოფილა.
ისტორიკოსი, ასოცირებული პროფესორი ბექა კობახიძე გვიყვება, რომ გარეჯის მიმდებარე ტერიტორიაზე დავა მეოცე საუკუნის დასაწყისშიც იყო. 1920 წლის აღსტაფის ხელშეკრულებით, ახლანდელ დავით გარეჯის ტერიტორიაზე ანუ იმდროინდელ ყარაიაზის ველზე მოხდა შეთანხმება, რომ ეს შედიოდა საქართველოს შემადგენლობაში, მათ შორის ბერთუბანიც. 1921 წელს საბჭოთა რუსეთმა დაიპყრო საქართველო და აპრილიდან ივლისამდე საბჭოთა სამ რესპუბლიკას შორის მიდიოდა განხილვა ტერიტორიების გადანაწილებაზე. კობახიძის თქმით, რესპუბლიკებს შორის დავა არ ყოფილა იმაზე, თუ ვის უნდა დარჩენოდა ყარაიაზის ველი, არამედ განიხილებოდა ის საკითხი, აზერბაიჯანელ მწყემსებს ისევ მისცემოდათ ზამთარში ველის საძოვრებად გამოყენების უფლება თუ არა.
“შემდეგ კავკასიის ბიუროსა და სტალინის დონეზე გადაწყდა, რომ ეს ყარაიაზის ველი მთლიანად გადაეცემოდათ აზერბაიჯანელებს. იმდენად მიუღებელი იყო ეს გადაწყვეტილება ქართული კომუნისტური პარტიისთვის, რომ სერიოზული დაპირისპირება გამოიწვია მოსკოვთან. ცენტრალური ბიუროს პოლიტ.სხდომაზე კენჭი უნდა ეყარათ ამ საკითხისთვის და მხოლოდ ხუთი ხმით, ოთხის წინააღმდეგ, გავიდა ეს გადაწყვეტილება. ქართველი ბოლშევიკები ბოლომდე უკმაყოფილო იყვნენ ამ გადაწყვეტილებით და იმ ხუთმაც, რომლებმაც ხმა მისცეს, თქვეს, რომ უბრალოდ შანსი არ გვაქვსო, მოსკოვმა გადაწყვიტა, ჩვენ რა ვქნათო,” – გვიყვება კობახიძე.
ამის შემდეგ, 1922 წელს შეიქმნა ამიერკავკასიის ფედერაცია და ეს საზღვრები ფორმალური გახდა. ფედერაციის არსებობისას, საზღვრები გაიმიჯნა 1929 წელს. 1936 კი წელს ამიერკავკასიის ფედერაცია იშლება.
“1938 წელს იწყებს მუშაობას გამმიჯნავი კომისია, ამ მხარეებს შორის. ეს ხდება თებერვალ-მარტში და ძალიან ზედაპირული სამუშაო იყო გაწეული. მარტივად შეთანხმდნენ, დიდი ძიძგილაობა არ იყო. 1938 წელს შეხვდნენ ერთმანეთს სომხეთის, აზერბაიჯანის და საქართველოს ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტები და დაილაპარაკეს ასეთი რაღაც: უნდა გავიმიჯნოთ 1:500 000-ანი რუკის მიხედვით და სამივე ქვეყანას მოაქვს თავისი 1:500 000-ანი რუკა,“ – ამბობს კობახიძე.
გარეჯის მონაკვეთზე სიტუაცია ახლა ამგვარია: არსებობს ჩიჩხიტურის კოშკი და არსებობს მთა უდაბნო, რომელზეც მდებარეობს უდაბნოს მონასტერი. თუ საზღვარი უდაბნოს მთის ძირში გაივლის, ამ შემთხვევაში ორივე ძეგლი საქართველოს ტერიტორიულ ფარგლებში ექცევა. როგორც იქ მოღვაწე და საქმის ერთ-ერთი მონაწილე, ბერი კირიონი ჩვენებაში აღწერს, ქართველი მესაზღვრეები 2005 წლამდე სწორედ მთის ძირიდან 550-600 მეტრში პატრულირებდნენ. 2005 წლის შემდეგ ისინი შეცვალეს აზერბაიჯანელმა მესაზღვრეებმა, რომლებიც მოგვიანებით, 2007 წელს თხემზე ამოვიდნენ და ჩიჩხიტურის კოშკი დაიკავეს. 2012 წელს კი დაიკავეს უდაბნოს მონასტერიც, რომელიც მოგვიანებით გაიხსნა. თუმცა, კირიონის ჩვენებიდან ირკვევა, რომ 2019 წლის ივლისიდან ისევ დაიკეტა. მას შემდეგ შეიცვალა თუ არა რაიმე ამას არც სასაზღვრო პოლიციაში გვეუბნებიან და არც კირიონს სურს ჩვენთან საუბარი, მასთან რომ გადავამოწმოთ.
1:200 000-იან რუკაზე, რომლის დედანის დამალვასაც ილიჩოვას და მელაშვილს ედავებიან, საზღვრის ხაზი სწორედ უდაბნოს მთის ძირში გადის. მშვენიერაძე გვეუბნება, რომ 1:200 000-ან რუკაზე გარეჯის მონაკვეთი, ნატალიას შეფასებით, საქართველოსთვის ხელსაყრელად იყო დატანილი: “როდესაც ეს რუკები ნატალიამ მოიპოვა, პირველი რაც გააკეთეს, იყო ანალიზი. ანუ რუკა რამდენად არის ცდომილების ფარგლებში, იმიტომ რომ დავინახეთ გარეჯი ასე კარგად იყო, სხვაგან ყველგან თუ თხემზე გადიოდა საზღვარი, აქ ქვემოთ გადის და იფიქრეს, თუ ყველაფერი სხვა ნორმალურია რუკაზე, ამას გაასწორებ, რა.” თუმცა, შემდეგ რუკას აღმოაჩნდა ბევრი პრობლემა, რომელზეც ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ და კარტოგრაფებმა მისი გამოყენება გადაიფიქრეს.
შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში ყოფილი სახელმწიფო მინისტრი, კონფლიქტოლოგი პაატა ზაქარეიშვილი ამბობს, რომ გარეჯის საკითხი შევარდნაძის ხელისუფლებიდან მოყოლებული, სულ ამოტივტივდებოდა ხოლმე, თუმცა არა ისე მძაფრად, როგორც ეს ახლა მოხდა.
“შარშან, წინასაარჩევნო კამპანიის დროს, პრაქტიკულად, გარეჯი გამოყენებული იყო, როგორც აგრესიული იარაღი შიდა პოლიტიკურ კონტექსტში. მაგრამ პრაქტიკულად არ იყო გათვალისწინებული ჩვენი მეზობელი და მეგობარი სახელმწიფოს, აზერბაიჯანის ფაქტორი,“ – ამბობს ზაქარეიშვილი.
მისი ვარაუდით, თბილისმა ბაქო გააფრთხილა, რომ ამ თემაზე შიგნით აპირებდნენ საუბარს და აზერბაიჯანული მხარე თითქოს “შეეგუა” ამ სიტუაციას, რადგან რაიმე ოფიციალური განცხადება არ გაუკეთებიათ.
“პრეზიდენტი ზურაბიშვილი ჩამოვიდა ბაქოდან. ეს იყო მისი უდიდესი შეცდომა, რატომღაც მივიდა გარეჯის კომპლექსში და იქ გააკეთა პოლიტიკური განცხადება, რომ ჩვენ ამ საკითხს მალე მოვაგვარებთ. ეს იყო გამომწვევი ნაბიჯი. პრეზიდენტი არ უნდა მისულიყო, ეს მისი საქმე არ არის. პრეზიდენტის იქ მისვლის შემდეგ იწყება შეუქცევადი უარყოფითი პროცესი,” – ამბობს ზაქარეიშვილი.
ჩვენ პრეზიდენტის ადმინისტრაციას ვკითხეთ, რატომ, რა მოტივით მივიდა პრეზიდენტი გარეჯში. რასაკვირველია, ჩვენს კითხვებს არ უპასუხეს. ჩვენთან საუბარი არ ისურვა არც პროკურატურამ და არც საგარეო საქმეთა სამინისტრომ, მიუხედავად მრავალი მცდელობისა.
რას ამბობენ გარეჯის ამბავზე აზერბაიჯანში?
“გარეჯის საქმე” და სასამართლო პროცესი აზერბაიჯანულმა მედიებმაც გააშუქეს. ასევე გამოაქვეყნეს ადგილობრივი და ქართველი ექსპერტების მოსაზრებები, რომელიც ამ პროცესს საქართველოში შიდაპოლიტიკური ბრძოლის გამოვლინებად მიიჩნევენ.
აზერბაიჯანის ოპოზიციურმა მედიამ, “იენი მუსავათმა” “გარეჯის საქმეზე” ოპოზიციის წარმომადგენელსა და აზერბაიჯანის პარლამენტის წევრს პოზიციაც ჰკითხა. ნატიგ ჯაფარლი ამბობს, რომ საზღვრების დელიმიტაციის საკითხზე ორ ქვეყანას შორის რაიმე სერიოზული პრობლემის შექმნას არ ელის: „ეს საკითხი არ შექმნის და არ უნდა ქმნიდეს სერიოზულ პრობლემებს სახელმწიფოთაშორის ურთიერთობებში. ქვეყნებს შორის ურთიერთობა ისეთ დონეზეა, რომ მიუხედავად მათი ხასიათისა, ნებისმიერი პრობლემის სრულად გადაწყვეტის საშუალებას იძლევა მოლაპარაკებების გზით. ამ მხრივ, როგორც ახლა, ისე მომავალში, ეს ორი ქვეყანა სტრატეგიულ მოკავშირეებად დარჩება.”
იმავე მასალაში აზერბაიჯანის პარლამენტის ეკონომიკის, მრეწველობისა და მეწარმეობის კომიტეტის წევრი, ვუგარ ბაირამოვი აცხადებს, რომ საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის ეკონომიკური ურთიერთობები ძალიან მჭიდროდ ვითარდება. დეპუტატი ასევე აღნიშნავს, რომ 44-დღიან სამამულო ომში აზერბაიჯანის გამარჯვებამ რეგიონში სრულიად ახალ ურთიერთობებს ჩაუყარა საფუძველი:
”ასეთი სიტუაცია აზერბაიჯანის ინტერესებშიც არ არის. ამიტომ, მე ვფიქრობ, რომ ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობა დარჩება სტრატეგიული პარტნიორობის დონეზე. ნებისმიერი საკითხი, რომელიც დადგება, გადაწყდება მოლაპარაკებებით და ურთიერთგაგებით, როგორც აქამდე ხდებოდა.”
იმავე ინფორმაციას ავრცელებენ სამთავრობო მედიებიც. ზოგადად, დავით გარეჯის საკითხზე ისინი უფრო აქტიურად წერდნენ, ვიდრე კონკრეტულად “კარტოგრაფების საქმეზე”, რაც 2020 წლის ოქტომბრიდან ამოტივტივდა. ძირითადად, აზერბაიჯანული მედია ქართველი პოლიტიკოსების განცხადებებს ავრცელებენ საკითხის სენსიტიურობაზე. “პრემიერმა მოუწოდა ქართველებს, თავი შეიკავონ აზერბაიჯანთან საზღვრის დემარკაციის პოლიტიზებისგან,” – ამ სათაურით მასალა გამოაქვეყნა აზერბაიჯანულმა სამთავრობო მედიამ, “haqqin.az”მა. მასალა ეყრდნობა ყოფილი პრემიერმინისტრის, გიორგი გახარიას განცხადებას, სადაც ის ამბობს, რომ საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის საკითხის პოლიტიზირება ქვეყნისთვის უაღრესად მაღალი რისკით არის სავსე.
