კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტო აპირებს, ტაძრის დასავლეთ მკლავს ახლახანს გაკეთებული კრამიტის საფარი მოხსნან და დროებითი გადახურვის ქვეშ მოაქციონ. გელათის ბედი ანდეს კომპანიას, რომლის ხელმძღვანელმაც ჯერ არ იცის, რა სამუშაოები უნდა ჩაატაროს ტაძარზე.
გელათის ახალი, დროებითი გადახურვა უჟანგავი პროფილური თუნუქისგან იქნება დამზადებული. თუმცა, ჯერჯერობით, უცნობია, რითი ჩაანაცვლებენ კრამიტს. ეს არც შემსრულებელმა კომპანიამ იცის, არც კულტურის სამინისტრომ და არც მსოფლიო მემკვიდრეობის საბჭომ, რომელმაც გელათის სახურავის შეცვლის პროექტი დაამტკიცა.
კრამიტი რომ მოსახსნელია, ამაზე არავინ დავობს. ხელოვნებათმცოდნეები და რესტავრატორები ამას გადაუდებელ აუცილებლობადაც კი მიიჩნევენ. ამ მოსაზრებას 2021 წლის ივნისში მოწვეული იტალიელი ექსპერტებიც იზიარებდნენ. თუმცა, დასკვნაში იმასაც წერდნენ, რომ სახურავის ქვედა ფენის შეცვლამ, შესაძლოა, კომპლექსური პრობლემები გამოიწვიოს და ამიტომ, სამუშაოები ყურადღებით უნდა ჩატარდეს.
არქიტექტორ-რესტავრატორი გოგოთურ მისრიაშვილი გვეუბნება, რომ კრამიტის მოხსნამდე უნდა მოეწყოს “ქოლგისებური გადახურვა”, სხვა შემთხვევაში, არსებობს ტაძრის კიდევ უფრო დაზიანების რისკი.
“სანამ ე.წ. კარვისებური (ქოლგისებური) გადახურვა არ იქნება, მანამდე კრამიტის მოხსნა ან ჩანაცვლება არის დაუშვებელი. ამაზე რეკომენდაციებიც არის, არა მხოლოდ ჩვენი მხრიდან, არამედ უცხოელებისგანაც. რაიმეს მოხსნა ან დაფარება, მხოლოდ და მხოლოდ დაზღვევის შემდეგ არის შესაძლებელი. დაზღვევა ეს არის კარვისებური გადახურვა,” – გვითხრა მისრიაშვილმა.
“ქოლგისებური” გადახურვის მომხრე იყო ხელოვნებათმცოდნე ციცინო ჩაჩხუნაშვილიც. თუმცა, გვეუბნება, რომ გელათში მიმდინარე არქეოლოგიური სამუშაოების, ქარისა და სხვა პრობლემების გამო ამ ტიპის გადახურვის მოწყობა ვერ მოხერხდა.
ჩაჩხუნაშვილი მსოფლიო მემკვიდრეობის საბჭოს მოწვეული წევრია. ამ საბჭომ განიხილა და დაამტკიცა გელათის დასავლეთ მკლავზე დროებითი გადახურვის პროექტი, შესაბამისად შესასრულებელი სამუშაოების დეტალებს იცნობს. გვითხრა, რომ საბჭოზე განიხილეს დროებითი ხარაჩოს პროექტი. Მისი თქმით, კრამიტი სანამ მოიხსნება, იქამდე უნდა მოეწყოს დროებითი ხარაჩო, რომ ტაძრის დასავლეთი მკლავი წყლის ჩასვლისგან დაიცვას.
“კრამიტი რომ მოიხსნება, [გელათი] საფარქვეშ უნდა იყოს და ეს საფარი უნდა იყოს ისეთი, რომ უფრო მეტი პრობლემა არ შეექმნას ტაძარს. ამიტომაც, მემგონი საბჭოს უმეტესობა დაეთანხმა და მეც დავეთანხმე [პროექტს]. კრამიტის მოხსნაც რთული პროცესია და ნაწილ-ნაწილ უნდა მოიხსნას,” – გვიხსნის ჩაჩხუნაშვილი.
რა მასალას გამოიყენებენ კრამიტის შემცვლელად და რამდენი ხანი უნდა განთავსდეს ტაძარზე დროებითი გადახურვა, არც ციცინო ჩაჩხუნაშვილმა იცოდა. მხოლოდ ის გვითხრა, რომ პირველ რიგში გადასარჩენია ფერწერა, კრამიტი სასწრაფოდ უნდა მოიხსნას და რითი დაიფარება, ეს შემდეგი პროცესია.
ხელოვნებათმცოდნე მზია ჯანჯალიაც ეთანხმება, რომ ტაძრის დროებითი გადახურვა შესაცვლელია, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ კრამიტის მოხსნის პროცესში ადგილზე იყოს მხატვრობის ჯგუფიც.
“თავიდანვე ვამბობდით, რომ ეგ დროებითი გადახურვა მანდ არ ვარგა. ტონიეტის რეპორტშიც იყო, რომ ეს დროებითი გადახურვა და თუნუქი, რომელიც პირდაპირ არის კრამიტებზე დადებული, ხელს უშლის იქიდან აორთქლებას. ზონდაჟები რომ გააკეთეს, აღმოჩნდა, რომ სველი იყო შიგნით. სველი დუღაბი ნახეს და შესაბამისად, ქვემოთ ჩადის და აფუჭებს მხატვრობას. ახდისას უნდა მონაწილეობდეს მხატვრობის კონსერვატორი. დუღაბზეა დამაგრებული კრამიტები, შესაბამისად, უნდა ამტვრიონ, იქ ვიბრაციაა და რისკია მხატვრობისთვის. მხატვრობის მონიტორინგის გარეშე არ უნდა გაკეთდეს, დანაშაულია. ეს ყველაფერი ზუსტად განსაზღვრული უნდა იყოს პროექტში. Შემსრულებელმა თუ არ იცის რას აკეთებს, უკვე არასერიოზულია,” – გვეუბნება ხელოვნებათმცოდნე მზია ჯანჯალია.
კრამიტის მოხსნის აუცილებლობაზე საუბრობს არქიტექტორ-რესტავრატორი ტარიელ კიპაროიძეც. თუმცა, რამ უნდა ჩაანაცვლოს კრამიტი, ჯერჯერობით, გადაწყვეტილი არ აქვთ. კიპაროიძე კულტურის სამინისტროს ჯგუფის წევრია, რომელიც გელათთან დაკავშირებული პროექტის განხორციელებაზეა პასუხისმგებელი.
“მთავარია, გავარკვიოთ მისი ტენიანობა, რეგულირებული რომ იყოს. ტენიანობაა მთავარი და მერე ეს თუნუქით გადაიხურება თუ ისევ კრამიტით, ეს საბჭოს მსჯელობის საგანია,” – გვეუბნება კიპაროიძე
ვინ უნდა გადახუროს გელათი
კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტომ გელათის დასავლეთ მკლავზე კრამიტის მოხსნასა და დროებითი გადახურვის მოწყობაზე ხელშეკრულება 2022 წლის 3 მაისს გააფორმა. სამუშაოები შპს კაპიტელინჟინერინგმა უნდა შეასრულოს. ამისთვის, ბიუჯეტიდან 205,675 ლარს გადაუხდიან.
“კაპიტელინჟინერინგის” მფლობელი ზურაბ ზურაბიშვილია. შესყიდვების სააგენტოს მიხედვით, ამ კომპანიას მსგავსი სამუშაოების შესრულების გამოცდილება არ აქვს.
ზურაბ ზურაბიშვილისთვის გვინდოდა გვეკითხა, რა გამოცდილება აქვს მსგავსი სამუშაოების შესრულებაში, მაგრამ გვთხოვა, რომ თავი დავანებოთ და ტელეფონი გაგვითიშა.
ზურაბიშვილი სხვა კომპანიებსაც ფლობს. მათგან, შპს “კაპიტელს” სხვადასხვა ეკლესიის პროექტების კონსტრუქციულ ნაწილზე აქვს ნამუშევარი. Მაგალითად, სამების საკათედროს ტაძარზე და ერკეთის დედათა მონასტერზე. რაც შეეხება რკინა-ბეტონის კონსტრუქციების მოწყობას, ამის გამოცდილება მხოლოდ ბაგრატის ტაძარზე აქვთ.
არქიტექტორ-რესტავრატორ ტარიელ კიპაროიძესაც ვკითხეთ, რა იცის კომპანიაზე, რომელსაც გელათის ახალი გადახურვის მოწყობა ანდეს. გვითხრა, რომ პროექტის არსებობაზე იცის, მაგრამ დეტალები მისთვის უცნობია. კიპაროიძის თქმით, კრამიტის მოხსნა და დროებითი გადახურვა სხვადასხვა სამუშაოა და სხვადასხვა კომპანიამ უნდა შეასრულოს. Მან “აი, ფაქტისგან” გაიგო, რომ სამუშაოები ზურაბ ზურაბიშვილის კომპანიას დაუკვეთეს და ამის შემდეგ გვიმტკიცებდა, ზურაბიშვილს მსგავსი სამუშაოს გამოცდილება აქვსო.
გელათის გადახურვისთვის რეკომენდაციების შემუშავებაზე ისევ მუშაობენ იტალიელი სპეციალისტები. კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტომ რესტრუერესთან 2022 წლის 26 აპრილს მეორე ხელშეკრულება გააფორმა.
იტალიური კომპანიის წარმომადგენლებმა უნდა მოამზადონ გაიდლაინები და გასცენ კონკრეტული რეკომენდაციები თუ როგორ უნდა გაგრძელდეს კონსერვაცია და მოგვარდეს სამონასტრო კომპლექსში წყლის ჩასვლის შედეგად გაჩენილი პრობლემები. მათ უნდა შეიმუშაონ ინსტრუქციები სამონასტრო კომპლექსის დასავლეთ მკლავზე ახალი დროებითი გადახურვის მოსაწყობად და ტაძარში დაგროვილი ნესტის ამოსაშრობად.
ეს სამუშაოები 2022 წლის 10 დეკემბრამდე უნდა შეასრულონ და ამისთვის, ბიუჯეტიდან 58,333 ევროა გამოყოფილი. კვლევისას იტალიელები ქართველ ექსპერტთა გუნდთან ითანამშრომლებენ.
