გელათის საფრთხეები უცვლელია: დროებითი გადახურვის შეყოვნებით, მხატვრობა ისევ ზიანდება

გელათის მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლი სამი თვეა დაკეტილია. მიზეზი ისაა, რომ აწყობენ დროებითი გადახურვის კონსტრუქციას, რომელმაც შუა საუკუნეების მხატვრობა წყლისგან უნდა დაიცვას. თუმცა, ეს პროცესი დაგვიანდა. მიუხედავად იმისა, რომ ერთი წლის წინაც მზად იყო დროებითი გადახურვისთვის საჭირო დოკუმენტაცია, საპატრიარქოს ნაბიჯებმა სამუშაოების დაწყება შეაყოვნა.

გელათის სახურავის გამოცვლის აუცილებლობა გაჩნდა 2020 წლის ზამთარში, როცა მთავარ ტაძარზე დაფარებული კრამიტი დაიბზარა, ინტერიერში წყალმა შეაღწია და შუა საუკუნეების ფრესკები დააზიანა. ხელახალი დაზიანების პრევენციისთვის, კულტურის სამინისტრომ ტაძარს ჯერ ტენტი, შემდეგ კი თუნუქი დააფარა. თუმცა, მიუხედავად ოთხი წლის განმავლობაში გაწეეული ძალისხმევისა, გელათი წყლისგან დაცული ახლაც არ არის. 

გამოსავალი იყო და არის სანდო, დროებითი გადახურვის კონსტრუქცია. ეს იქნება იმის საფუძველი, რომ გელათს უვარგის ძველ სახურავს მოხსნიან, ტენი აორთქლდება, ტაძარი გამოშრება და დაზიანებულ მხატვრობასაც დროულად მიეხედება. 

თუმცა, იმის გამო რომ საპატრიარქოს და იუნესკოს დროებითი გადახურვვის სტილზე განსხვავებული ხედვა ჰქონდათ, სამუშაოები შეყოვნა. აი როგორ: “რესტრუერეს” იტალიელ სპეციალისტთა ჯგუფმა დროებითი გადახურვისთვის საჭირო დოკუმენტაცია და პროექტი 2023 წლის ივლისში მოამზადა და კულტურის სამინისტროს ჩააბარა. მათი ვერსიით, ტაძარს გუმბათისმომცველი დროებითი საფარი სჭირდებოდა ამ იდეას ემხრობოდა იუნესკოც. თუმცა, საპატრიარქო ინიციატივით გამოვიდა, მოამზადა ტაძრის უგუმბათოდ გადახურვის პროექტი და იუნესკოს ორი ალტერნატივა გაუგზავნა. 

საპატრიარქოსარგუმენტით, გელათის ინტერიერში გუმბათიანი გადახურვისთვის საჭირო რკინის კონსტრუქციების მოწყობა ღვთისმსახურებას შეაფერხებდა და ეს არ არსურდათ. საბოლოოდ, იუნესკომ მათი ვერსია დაიწუნა და მეორედ გაგვიმეორეს, გელათს სრული დაცვისთვის გუმბათიანი გადახურვა სჭირდებაო. არადა, ეს ჯერ კიდევ 2022 წელს ჰქონდათ ნათქვამი, წესით, ამ ამბავს ექსპერიმენტები აღარ სჭირდებოდა. საპატრიარქომ კი ალტერნატივების განხილვაში და იუნესკოს პასუხის მოლოდინში, გელათისთვის ასე ძვირფასი, დრო დაკარგა. 

გელათის რეაბილიტაციის კომიტეტის მხრიდან საქმის უკან დახევას აკრიტიკებენ სპეციალისტები, რომლებიც გელათის რესტავრაცია-რეაბილიტაციის პროცესს წლებია აკვირდებიან. მათი თქმით, “დროის კარგვის ფუფუნება” არ გვქონდა. ხელოვნებათმცოდნეები გვიხსნიან, რომ გელათის მხატვრობა და მოზაიკა დაზიანებას აგრძელებს იქამდე, სანამძველი, უვარგისი სახურავი აქვს. ტაძარს გამოშრობა, ნესტის აორთქლება და დაგროვილი ინერტული მასის ამოსუფთავება დროულად სჭირდებოდა, დროებითი გადახურვის დაგვიანებამ კი ეს პროცესებიც შეაფერხა. 

გაუმჭვირვალე სამუშაოები

2024 წლის სექტემბერში, გელათის მთავარი ტაძრის მკლავები დროებით სახურავით გადაიფარა, ახლა კი გუმბათის ჯერია. მიუხედავად იმისა, გელათის რეაბილიტაციის კომიტეტის თქმით, სამუშაოები მალე უნდა დაიწყოს, უცნობია გუმბათის გადახურვის პროექტი და მისი მოწყობის ზუსტი დრო.

გელათის მთავარი ტაძრის მკლავებზე ლითონის ხარაჩოების მოწყობა კი ისე დასრულდა, რომ არ ვიცით:

• ჰქონდა თუ არა ამ პროექტს “მწვანე შუქი” იუნესკოსგან;
• რა დაჯდა ეს სამუშაოები;
• ემთხვევა თუ არა კონსტრუქციის დიზაინი/კონცეფცია/წონა უგო ტონიეტის შემოთავაზებულ ვერსიას;
• ვინ, როდის და როგორ შეფუთავს დროებითი გადახურვის ალუმინის კონსტრუქციის კედლებს. (როგორც ეს არქიტექტურულ პროექტში იყო გათვალისწინებული)
• ვინ, რა პროექტით და რა ფასად ააგებს გუმბათის დროებითი გადახურვის კონსტრუქციას.

სპეციალისტები შიშობენ, რომ პროექტი არ არის სანდო, რეცენზირებული და მომავალში წყლის ჩასვლის რისკებისგან არ გვაზღვევს.

კომიტეტის სპეციალურ ვებგვერდზე – gelatirehabilitation.ge, აქვეყნებენ მხოლოდ სამუშაო ვერსიებს, ე.წ დრაფტებს, რომელიც მოიცავს სტრუქტურულ გამოთვლებს, არქიტექტურულ ნახაზებს და ტექნიკურ მახასიათებლებს.

საკურთხევლის და მოზაიკის პრობლემები

2024 წლის 2-3 ივლისს გელათის მთავარი ტაძრის საკურთხეველს დროებითი, თუნუქის “სახურავი” მოხსნეს. შედეგად, დაზიანებული კრამიტის იმედად დარჩა საკურთხევლის აფსიდში მდებარე ისტორიული მოზაიკა – ღვთისმშობელი ყრმით, მიქაელ და გაბრიელ მთავარანგელოზებთან ერთად. მოზაიკა წვიმის წყლისგან დაუცველი იყო მთელი სამი კვირის განმავლობაში. ამ პერიოდში კი გელათში ნალექი და ძლიერი ქარი იყო.

საკურთხევლის მხოლოდ კრამიტის ანაბარა დატოვება პროექტით გათვალისწინებული არ ყოფილა. საპატრიარქოს მიერ დაარსებული გელათის რეაბილიტაციის კომიტეტიც აღიარებს, რომ ამ გადაწყვეტილების მიღება “გადაუდებლად” მოუწიათ. სპეციალისტებისთვის გასაკვირია, რატომ გამოდგა ეს ამბავი გაუთვალისწინებელი და მოულოდნელი, როცა პროექტის მომზადებისას წინასწარ შეისწავლეს ტაძრის ფასადი და წესით, კონსტრუქციის ყველა დეტალი უნდა სცოდნოდათ. 

30 ივლისს საკურთხეველს თეთრი ქსოვილი დააფარეს. გელათის რეაბილიტაციის კომიტეტი გვაიმედებს, ამ ნაწილში “წყლის ჩასვლის რისკი მიზერულიც კი აღარ არისო”. თუმცა, ჩვენ მიერ შესწავლილი დოკუმენტები და სპეციალისტების მონათხრობი სხვა რამეზე მეტყველებს. 

კულტურული მემკვიდრეობის სააგენტოს 2020 წლის ანგარიშში ვკითხულობთ, რომ წყლის ჩასვლა გამოიწვია კრამიტების დეფექტმა: სრულმა თუ ნაწილობრივმა დანაკარგმა, ბზარებმა და მიკრობზარებმა. ასეთი დეფექტები ჰქონდა როგორც ეკვდერებს, ისე კარიბჭეებს, ნართქესს და საკურთხეველს.

2020-2023 წლების ინტერვალში ღვთისმშობლის მოზაიკა საფუძვლიანად არავის გამოუკვლევია. არადა, დანამდვილებით ვიცით, რომ წყლისგან დაცული არ იყო.

2023-2024 წლებში მოზაიკის მდგომარეობა რობერტო ნარდის გუნდმა შეისწავლა. მათი ანგარიშიდან ვიგებთ, რომ ძეგლი სწრაფი დეგრადაციის პროცესშია და მაღალია მისი კედლიდან ჩამოვარდნის რისკი.

წმინდა გიორგის ტაძრის სახურავი უყურადღებოდაა მიტოვებული 

დროებით გადახურვაზე სამუშაოების კვალი არ ჩანს სამონასტრო კომპლექსის არანაკლებ მნიშვნელოვან, წმინდა გიორგის სახელობის ტაძარზე. აქ არც დაზიანებული მე-16 საუკუნის მხატვრობისთვის მიუხედავთ და არც კრამიტის სახურავისთვის, რომელიც დაბზარულია და წყლისგან დაცული არ არის.

არადა, იუნესკო ჯერ კიდევ 2022 წლის ბოლოს ამბობდა, რომ წმინდა გიორგის ტაძარში წყლის შეღწევის საშიშროება იყო როგორც სახურავიდან, ისე ფასადიდან. კონკრეტულად კი სარისკო იყო სახურავზე კრამიტის განლაგება და ფასადის ქვებს შორის არსებული ბზარები.

წმინდა გიორგის ტაძარში რომ მაღალი ტენიანობა იყო და ამას სახურავის პრობლემები იწვევდა, “ჯოვანი სეკკო სუარდოს” გუნდის წევრი, კლიმატოლოგი ალესანდრო მასარიც ამბობდა.

იუნესკოს და ალესანდრო მასარის რეკომენდაციების მიუხედავად, წმინდა გიორგის ტაძრის პრობლემები მოუგვარებელია. ისევ არსებობს სახურავიდან და ფასადიდან წყლის ჩასვლის საფრთხე.

ახლა წმინდა გიორგის ტაძარში პრობლემის მოგვარება საპატრიარქოს ვალია. ამიტომ, გელათის რეაბილიტაციის კომიტეტს ვკითხეთ, რას აკეთებენ იმისთვის, რომ წყლის ჩასვლის აღარ გვეშინოდეს და ბოლოსდაბოლოს, ამ ეკლესიასაც ჰქონდეს სანდო სახურავი. კომიტეტისგან რაიმე სასიკეთო ვერც ამჯერად გავიგეთ. კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე დავით ლორთქიფანიძემ ეს კითხვაც რეაგირების გარეშე დატოვა როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ჯერჯერობით, პასუხის გაცემას არ აპირებენ.