ჩვენ ისტორიკოსებს და სკოლის ისტორიის მასწავლებლებს ვთხოვეთ, შეეფასებინათ, როგორ ყვება სკოლის ისტორიის სახელმძღვანელო რუსეთის როლზე ამ ორი კონფლიქტის წარმოშობის და მიმდინარეობის პროცესში.
ქალაქ ჯვარის მე-2 საჯარო სკოლის ისტორიის მასწავლებელი გია კვარაცხელია გვეუბნება, რომ ისტორიის ფუნქციაა, ბავშვებს ასწავლოს, ვინ არის მტერი და ვინ მეგობარი.
“ისტორიულად, მე-19 საუკუნეში, მე-20-ში, რუსეთი იმოსავს მშვიდობისმყოფელის მანტიას, მაგრამ სხვას, თუნდაც ევროპას რომ არ დაანახოს მისი ნამდვილი სახე, ამ გზით ცდილობს ფონს გასვლას. პირდაპირ ვეტყვი ჩემს მოსწავლეებს, რომ რუსეთი არის კონკრეტული მხარე, რომელიც შიდა დაძაბულ ურთიერთობას იყენებს საქართველოს წინააღმდეგ. ჩვენ დავჭამეთ ერთმანეთი და რუსეთი ცდილობდა ჩვენს დახმარებას, ხო? აი, ამას გაიგებენ სახელმძღვანელოდან 14 წლის მოსწავლეები, ვისთანაც საგაკვეთილო პროცესში მქონდა ურთიერთობა,” – ამბობს მასწავლებელი გია კვარაცხელია.
“უნდა იცოდეს ხალხმა, ვინ გვებრძოდა, ვინ იდგა ამის უკან? ვინ იყო დაქირავებული არმია? ვინ რა დანაშაული ჩაიდინა? მათ სისასტიკეზეც უნდა იყოს გაღრმავებული. რამდენი მოკვდა, რამდენი აწამეს. ეს ყველაფერი უნდა ეწეროს, მე თუ მკითხავთ,” – გვითხრა სოსო მიქელაძემ. ის ისტორიას თბილისის 218-ე საჯარო სკოლაში ასწავლის.
თბილისის 113-ე სკოლის ისტორიის მასწავლებელი ირაკლი ნოდია გვეუბნება, რომ მოსწავლეებში არასწორი განწყობები შეიძლება გააჩინოს სათაურებმაც. მაგალითად, თავს, რომელშიც აფხაზეთის და სამაჩაბლოს მოვლენებზე წერია, ჰქვია “რატომ დაიწყო ეთნოკონფლიქტები საქართველოში?” თუმცა, წიგნში არსადაა განმარტებული, რა არის ეთნოკონფლიქტი.
“როგორც ცალკე ერი, ისე არიან წარმოჩენილი აფხაზები. ეთნოკონფლიქტი კიდევ უფრო მსხვილმასშტაბიანია, ვიდრე ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი, რომლის უკანაც იდგა რუსეთი და კვებავდა, ასაზრდოებდა თავიდან ბოლომდე. ეს არ არის საკმარისი დოზით მოცემული. მე ეს სისტემური პრობლემა მგონია, ვიდრე ავტორების კეთილი ნება. რუსეთის მესამე მხარედ და შემრიგებლად წარმოჩენა არის დანაშაული,” – გვითხრა თბილისის 113-ე სკოლის მასწავლებელმა ირაკლი ნოდიამ.
“შეიძლება ცალკე ყოფილიყო განმარტება ეთნოკონფლიქტის, ამას მივიღებთ, რა თქმა უნდა, ამ რეკომენდაციას, რაზეა ლაპარაკი,”- ამბობს წიგნის ავტორი ბესიკ ლორთქიფანიძე.
მასწავლებლების აზრით, ასევე არასაკმარისად არის მოთხრობილი ქართული მხარის დანაშაულებზე, სახელმწიფო გადატრიალების ორგანიზატორების წვლილზე, რაც მოსწავლეებს ობიექტური რეალობის აღქმის საშუალებას არ აძლევთ. სახელმძღვანელო არც აფხაზების წარმომავლობაზე ყვება რამეს.
“ძალიან ვცდილობდით, რომ ნეიტრალურები ვყოფილიყავით და სიძულვილის ენა არ ყოფილიყო, არ ყოფილიყო ე.წ მტრის ხატი. შევეცადეთ, რომ ბავშვი ზედმეტად არ გადაიტვირთოს, სიძულვილისკენ რომ არ გადაიხაროს. ქართველმა, სომეხმა და აზერბაიჯანელმა კოლეგებმა შევისწავლეთ ჩვენი წინა სახელმძღვანელოები. ორივემ დაწერა, რომ ჩვენი სახელმძღვანელოები დაბალანსებულია და დაძლეულია, რომ მტრის ხატი აღარ იყოს. მაშინ, როდესაც სომხურ და აზერბაიჯანულში ასეთს ბევრს აღმოაჩენდით,” – ამბობს “დიოგენეს” მე-9 კლასის ისტორიის ერთ-ერთი ავტორი ბესიკ ლორთქიფანიძე.
კონფლიქტოლოგების აზრით, სკოლებში ისტორია ისე ისწავლება, რომ ახალ თაობას მოვლენების კრიტიკულად შეფასება და დაპირისპირებების გამომწვევი რეალური მიზეზების გაანალიზება არ შეუძლიათ. მათი თქმით, სახელმძღვანელოებში ნათლად არ არის ასახული ქართული მხარის დანაშაულებიც, რაც მოსწავლეებს ხელს უშლით ობიექტური ისტორიის შესწავლაში.
“ჩამოყალიბებულია სახელმწიფოს პოზიცია, რომ ეს პირველ რიგში რუსეთ-საქართველოს კონფლიქტია. იმის აღიარება არ ხდება, რომ ჩვენს შორის შიგნით არის პრობლემა, ჯერ ქართულ და მერე ქართულ და აფხაზურ საზოგადოებებს შორის. თუ ამ პრობლემას შევხედავთ, ეროვნული მოძრაობის და მთელი იმ თაობის პოლიტიკოსების მიმართ უნდა გაჩნდეს კითხვები, რომლებმაც გამოაცხადეს საქართველოს დამოუკიდებლობა,” – გვითხრა კონფლიქტოლოგმა ზურა წურწუმიამ.
კონფლიქტოლოგები გვიხსნიან, რომ სკოლებში 90-ანი წლების ისტორია ზედაპირულად იმიტომ ისწავლება, რომ ამ ეპოქაზე სრულყოფილი ცოდნა მეცნიერულ წრეებშიც არ აქვთ. არც საზოგადოებაა შეთანხმებული, ჩვენამდე მოსული რომელი ვერსიის დაიჯეროს.
“ყოველთვის მიჩქმალულია უახლესი ისტორიის ეს მნიშვნელოვანი პერიოდი იმიტომ, რომ ამ საკითხებზე საზოგადოებაში კონსენსუსი არ არსებობს. არ არის საკმარისი დრო გასული, შეფასებული არ არის არც საზოგადოებრივ, არც მედიის და არც პოლიტიკურ დონეზე, მაგას ეძახიან წარსულის გააზრებას,” – ამბობს კონფლიქტოლოგი ვანო აბრამაშვილი.
კონფლიქტოლოგები, რომელთაც ვესაუბრეთ, მიიჩნევენ, რომ ქვეყანაში, სადაც უახლეს ისტორიაში ამდენი კონფლიქტი მოხდა, ცალკე საგანი უნდა ეთმობოდეს მათ შესწავლას.
“ჩვენ უბრალოდ გვგონია, რომ რახან მოვესწარით, ახალ თაობასაც ავტომატურად ეცოდინება. ვისურვებდი, რომ თვითონ კონფლიქტის ქრონოლოგია, სოციალურ- ეკონომიკური ფაქტორები და სამშვიდობო პოლიტიკის შესახებ ერთ კრებულად ან დამხმარე სახელმძღვანელოდ იყოს შექმნილი, რომ ახალ თაობას სულ მცირე ფაქტოლოგიური ცოდნა მაინც მივაწოდოთ, თუ რა მოხდა, როგორ მოხდა,” – გვეუბნება კონფლიქტოლოგი ზურა წურწუმია.
ისტორიის მასწავლებლების თქმით, სახელმძღვანელოებში საერთოდ არ არის ნაჩვენები, რომ საქართველოს ამერიკამ და ევროპამ 90-ან წლებში დახმარების ხელი გაუწოდა. მაგალითად, წიგნში არსად წერია სამედიცინო და ჰუმანიტარული დახმარებების შესახებ.
“ჯეიმს ბეიკერი საქართველოშიც იყო ჩამოსული 90-ან წლებში, აშშ-ს საგარეო ურთიერთობათა დეპარტამენტის ერთ-ერთი უმაღლესი თანამდებობის პირი. ეს შესწავლილია ქართულ ისტორიოგრაფიაში, დოკუმენტურად დადასტურებულია. ფაქტია, რომ ამერიკულმა და დასავლურმა ჰუმანიტარულმა დახმარებამ გადაარჩინა იმ პერიოდში საქართველო. მაშინ როგორ მოვედით დღემდე? ვერავინ გადაურჩებოდა იმ საშინელებას, რაც 90-ან წლებში მოხდა. ამის შესახებ ცნობები არ არის მოტანილი წიგნში,” – გვითხრა თბილისის 113-ე სკოლის მასწავლებელმა ირაკლი ნოდიამ.
საქართველოში რუსული ჰიბრიდული ომისა და დეზინფორმაციის მკვლევრები ფიქრობენ, რომ უახლესი წარსულის შესახებ ობიექტური ინფორმაციის მიჩქმალვა აწყობს რუსეთს, რომელიც ისტორიის შეთხზვით დიდი ხანია დაკავებულია და ამას მისი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად იყენებს. მათ ეს გამოსდიოდათ 90-ან წლებშიც და გამოსდით ახლაც.
“თუ ისტორია არის რაღაც დისციპლინა და სამეცნიერო წრეებში ადამიანები სწავლობენ, კრემლისთვის ეს გარდა დისციპლინისა, არის პოლიტიკური იარაღი საკუთარი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად. ამ ინსტრუმენტს აქტიურად იყენებს საქართველოშიც. რას აკეთებს რუსეთი განსაკუთრებით ბოლო წლებში ისტორიის ფალსიფიკაციის მიმართულებით? თვითონ ვლადიმერ პუტინია გააქტიურებული და ცდილობს, რომ ისტორია გადაწეროს,” – ამბობს “რეფორმების ასოციაციის” დეზინფორმაციის მკვლევარი დავით ნაროუშვილი.
ოქსფორდის უნივერსიტეტის დოქტორანტი, რუსეთის და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების მკვლევარი მეგი ქარცივაძე გვიხსნის, რომ ისტორიის სახელმძღვანელოების დახვეწასთან ერთად, მნიშვნელოვანია, მოსწავლეებს აჩვენონ “მეხსიერების ადგილები”, ომების, რეპრესიების და ტერორის სიმბოლოები, რითაც მათთვის ნათელი გახდება მხარეების დანაშაულებზე:
“მეხსიერების პოლიტიკაზე როცა ვსაუბრობთ, ეს მხოლოდ სკოლაში ისტორიის გაკვეთილზე არ იწყება და არ მთავრდება. ამ 90-ანებთან დაკავშირებითაც უნდა შეიქმნას მეხსიერების ადგილები, სადაც ბავშვები წავლენ, ტურები ჩაუტარდებათ. პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში ყველგან ვხვდებით რეპრესირებულთა მემორიალებს მათ საფლავებზე. ჩვენთან 3 წლის წინ აჭარაში აღმოაჩინეს პირველი საფლავი და დღემდე დაკრძალვაც ვერ მოხერხდა იმ ნეშტების. ერთია, რომ ჩვენ ვუყვებით ახალ თაობას, ის ცუდი სტალინი ვიღაცებს ხვრეტდა და მეორეა, როდესაც მიდის და თავისი თვალით უყურებს ადამიანთა ისტორიებს.”
მე-20 საუკუნის მიწურულის კონფლიქტებიდან, რომლის შედეგადაც საქართველომ ტერიტორიები დაკარგა, ჯერ მხოლოდ 30 წელია გასული. მკვლევრები ფიქრობენ, რომ ნაადრევია ვთქვათ, რა როგორ იყო, ვინ რა ჩაიდინა. ამიტომ, სანამ სიმართლე მეცნიერული შესწავლით არ დადგინდება, მოსწავლეები ამ ეპოქას მხოლოდ ფაქტებით უნდა სწავლობდნენ და არა ავტორების ნაამბობით. მკვლევრები გვეუბნებიან, რომ
“ამ წუთას ვასწავლით არა მხოლოდ ფაქტებს, ვცდილობთ რომ პროცესიც ვასწავლოთ, მაგრამ მე მგონია, სანამ არ გვეცოდინება, რა არის სიმართლე, პროცესის სწავლებაზე განსხვავებული მიდგომა გვჭირდება. არა ისე, როგორც დიდგორის ომს ვასწავლით, რომ მოხდა 1121 წელს, დავითმა ეს ქნა, ის ქნა. ეგ უკვე დადგენილი ამბავია, ვეღარაფერს ვიზამთ, მაგრამ 90-ან წლებზე სიმართლის დადგენა, ჯერჯერობით, არ არის დასრულებული. ეს პროცესი კიდე დიდხანს გაიწელება, ამიტომ იმის მტკიცება, რომ ვიღაც ცუდი იყო და ვიღაც კარგი, არასწორია. ეს უწყობს სწორედ ხელს დეზინფორმაციის გავრცელებას,” – გვეუბნება დეზინფორმაციის მკვლევარი დავით ძიძიშვილი.
“ისტორიის ნაწილში ყველაზე ხშირად არის ინფორმაციული ვაკუუმი და ამ ვაკუუმს აუცილებლად შეავსებს ის ქვეყანა, რომელიც ამას თავისი ინტერესებისთვის გამოიყენებს. პირველ რიგში, ეს არის რუსეთი. თუ ადამიანს არ აქვს ინფორმაცია და მითუმეტეს, ამ ინფორმაციის კრიტიკული გააზრება არ ხდება სკოლებში იქნება ეს თუ უნივერსიტეტებში, შემდეგ გაცილებით რთულია, სახელმწიფოს მხრიდან ამ ადამიანების დეზინფორმაციისგან დაცვა,” – გვითხრა დავით ნაროუშვილმა. ის “რეფორმების ასოციაციაში” დეზინფორმაციის მკვლევარია.
90-ანი წლების ისტორია კარგად შესწავლილი არ არის. მკვლევრების უმეტესობა ფიქრობს, რომ რაც გაკეთდა იმაზე გაცილებით ბევრი გასაკეთებელია. მათი თქმით, პრობლემები, ძირითადად, არქივს, ფინანსებსა და საკითხის სენსიტიურობას უკავშირდება. შემდეგ ნაწილში სწორედ ამ პრობლემებზე გიამბობთ.
პუბლიკაცია მომზადებულია პროექტის “სიღრმისეული ონლაინ ჟურნალისტიკა,” რომელიც დაფინანსებულია გერმანიის ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ფედერალური სამინისტროს მიერ (BMZ). მასალაში გამოთქმული მოსაზრებები მიეკუთვნება ავტორს და შეიძლება, არ ასახავდეს BMZ-ის პოზიციას.
