ავტორის შენიშვნა: სტატიის მომზადებისას ბაღებში ბავშვთა უფლებების შელახვის არაერთ ამბავს გადავაწყდით. თუმცა, მშობლები ამ ამბების გასაჯაროების უფლებას მხოლოდ ანონიმური სახით გვაძლევდნენ. ჩვენი ჩატარებული 17 ინტერვიუდან, სრულყოფილი ინფორმაციის გამოყენების უფლება მხოლოდ სამმა მოგვცა.
ქუთაისის მეცამეტე ბაღში, ბავშვის უფლებების დარღვევისა და ფულის აგროვების ფაქტზე ინფორმაცია მოვიპოვეთ. როცა ბაღის ადმინისტრაცია მიხვდა, რომ ჩვენ ამ თემაზე ვმუშაობდით, ჩვენთვის ინფორმაციის მომწოდებელი მშობელი დირექტორთან დაიბარეს. ბაღში დირექციასთან დაახლოებული მშობლებიც დაახვედრეს და დირექტორის კაბინეტში მასწავლებელ-მშობლიანად ყველამ გაკიცხა და პრობლემებზე ღიად საუბრის გამო პროვოკატორიც უწოდა. საბოლოოდ, მშობელმა ინფორმაციის გამოყენებაზე უარი გვითხრა და გვთხოვა, ამ ბაღისთვის საერთოდ დაგვენებებინა თავი.
მსგავსი ფაქტები არ ხდება მხოლოდ ერთ რეგიონში. ეს უფრო გლობალური პრობლემაა. არასამთავრობო ორგანიზაცია “მშობლები განათლებისთვის” აღმასრულებელი დირექტორი, მეგი კავთუაშვილი გვიყვება, რომ ხშირად პრობლემებზე ღიად მოსაუბრე მშობლებს მასწავლებლებთან და დირექციასთან დაახლოებული სხვა მშობლები ფსიქოლოგიურ წნეხში ამყოფებენ. ეს კი, საერთო ჯამში, ხელს უშლის პრობლემებზე ღიად საუბარს და შემდეგ მათზე რეაგირებას. კავთუაშვილი საკუთარი ორგანიზაციის გამოცდილებიდან რამდენიმე ფაქტს იხსენებს.
“ჩვენი დაკვირვებით, მასწავლებლები ბაღში ბავშვებს ასწავლიან არა იმას, რაც გაწერილი აქვთ გაიდლაინებით, არამედ იმას, რაც თავად იციან კარგად. მაგალითად, თუ აღმზრდელი ყოფილი მოცეკვავეა, მაშინ ის ბაღის ბავშვებს ტყავს აძრობს ვარჯიშში, რადგან თვლის, რომ ქართული ცეკვის ცოდნა აუცილებელია. იმ მშობლების მონაცემებით, რომლებიც ჩვენ მოგვმართავენ, ბაღში არის კვალიფიკაციის სერიოზული პრობლემა. ბაღების დიდ ნაწილში დარღვევებით მიდის როგორც სასწავლო პროცესი, ისე ზეიმები, რომელიც ასე დამკვიდრებულია ჩვენთან და ცოტა სასაცილო ფორმატსაც კი იღებს. შარშან გვქონდა ასეთი შემთხვევა, მშობელმა გვითხრა რომ თბილისის 153-ე ბაღში, მისი შვილის კლასში მშობლები, მასწავლებლის დავალებით აგროვებდნენ 20-20 ლარს ტელევიზორის შესაძენად. ჩვენ დავუკავშირდით ბაღების სააგენტოს. როცა მონიტორინგის ჯგუფი მივიდა, ბაღში ტელევიზორი უკვე ეკიდა. რა თქმა უნდა, ჩამოხსნეს. მასწავლებელმა კი ამბავი იმით გაამართლა, რომ ბავშვებისთვის შემეცნებითი გაკვეთილების ჩატარება უნდოდა. შემდეგ კი ნაცნობები მწერდნენ და მთხოვდნენ, დამესახელებინა მშობელი, რომელმაც მოგვმართა. ანუ პრობლემა ის კი არ იყო, რომ 4-5 წლიან ჯგუფში ტელევიზორი დაკიდეს, არამედ ის, რომ ვიღაცამ ეს ამბავი ბაღის გარეთ გაიტანა,”- ამბობს კავთუაშვილი.
მასწავლებლების კვალიფიკაციის პრობლემები თავს იჩენს ბავშვთა დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კვლევაშიც. მათ პრობლემის შესასწავლად 2018 წელს საქართველოს 57 მუნიციპალიტეტი გამოიკვლიეს. მათი შედეგების თანახმად, მასწავლებლების 44 პროცენტი არაკვალიფიციურია, ანუ არ აქვთ უმაღლესი განათლება. ხოლო სკოლამდელი განათლების დარგში სპეციალიზებულია (აქვს სერთიფიკატი) მხოლოდ 29 პროცენტი. ისინიც, უმრავლეს შემთხვევაში, 20-25 წლის წინ მიღებული.
ამავე ანგარიშის თანახმად, საბავშვო ბაღთა 52 პროცენტს სპეციფიკური პედაგოგიური მიდგომა თუ პროგრამა შედგენილიც კი არ აქვს. კვლევაში მასწავლებლებისთვის საჭირო პრაქტიკული კურსების სიმცირეზე, ხანგრძლივ სამუშაო საათებსა და კლასებში ბავშვების სიმრავლეზეცაა საუბარი.
ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლები, დირექტორები თუ ექსპერტები ამა თუ იმ დარღვევას სწორედ ადამიანური რესურსის ნაკლებობასა და ჯგუფებში ბავშვთა დიდ რაოდენობას უკავშირებენ. მაგალითად, თბილისის 213-ე ბაღში მასწავლებელმა 6 თვე არ იცოდა, რომ გოგონა ცაცია იყო და მარჯვენა ხელით ჭამას ასწავლიდა. შემდეგ საქმეში მშობელი ჩაერთო და მასწავლებელს ინფორმაცია მიაწოდა. “პრობლემა მარტივად მოგვარდა, რადგან მასწავლებელმა გაითამაშა, თითქოს, ისიც ცაცია იყო და ჩემი გოგონაც დამშვიდდა. მაგრამ, მთავარი ის არის, რომ 6 თვე მასწავლებელმა ვერ შეამჩნია ბავშვის მდგომარეობა. თან გამოკვეთილი ცაციაა, ყველაფერს მარცხენა ხელით აკეთებს და ამაზე ყურადღების გამახვილება მასწავლებელთან არც მიფიქრია. ალბათ, რაოდენობას უნდა დავაბრალო ესეც, რადგან მაშინ ჯგუფში 50-ზე მეტნი იყვნენ,” – გვიყვება თეა გაგუა.
კიდევ ერთ ფაქტს მარი ბიგვავა ზუგდიდის ბაღზე გვიყვება. მისი თქმით, ბავშვი ბაღიდან თეატრში ექსკურსიის დროს ავარიაში მოხვდა და ამის შესახებ მშობლებს არ უამბეს. ინფორმაცია მხოლოდ ერთი თვის შემდეგ გაიგო. ”მთელი თვე ბავშვი იძახდა ავარია ავარიაო, მე მეგონა სათამაშოებზე საუბრობდა და ყურადღებას არ ვაქცევდი. ვერც ვიფიქრებდი, რომ ასეთ რამეს დამიმალავდნენ. შემდეგ დავუჯექი და დეტალურად გამოვკითხე რა ავარიაზე საუბრობდა სულ. როდესაც მომიყვა გაცოფებული გავვარდი ბაღში, დირექტორთან. მან მითხრა, ჰო, ნამდვილად იყო პატარა ავარია, მაგრამ არავინ დაშავებულაო. გადავირიე, როცა დამიდასტურეს. მისვლამდე იმედი მქონდა, რომ ბავშვს რაღაც ეშლებოდა. მეორე შემეთხვევაში ბაღში სირბილისას თავი კედელზე ძლიერად მიურტყამს და არც ეს გვითხრეს. სახლში რომ მოვიდა და გვითხრა, თავი მტკივაო, მერე გავიგე რაც მოხდა. მაშინაც მივედი დირექტორთან და ასე მითხრა, ბავშვია ხან დაეცემა, ხან თავს დაარტყამს, ხდება ხოლმეო. მთავარია, არაფერი სჭირსო.”
ანა არგანაშვილი ადამიანის უფლებების დამცველია ორგანიზაციაში “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის.” არგანაშვილი ბაღის აღმზრდელებში კვალიფიციური კადრების ნაკლებობის მიზეზებად დაბალ ხელფასს, ბაღებში შესაბამისი ინფრასტრუქტურის არარსებობას, პროფესიულ ლიტერატურაზე ნაკლებ ხელმისაწვდომობას ასახელებს. “ამ მასწავლებლებს ვთხოვთ ბავშვზე ზრუნვის და განათლების უახლეს სტანდარტს, მაგრამ სად უნდა გაეცნონ ამ სტანდარტს, გაუგებარია. სახელმწიფოს არ აქვს შემუშავებული საკმარისი რაოდენობის გაიდლაინები,” გვეუბნება არგანაშვილი.
“ჩვენ ყველაზე ხშირად მაშინ მოგვმართავენ, როდესაც მასწავლებლის კვალიფიკაციის ნაკლებობის გამო ბავშვი უკვე ფიზიკურად ან ფსიქოლოგიურად დაზარალებულია. იმდენად სისტემური პრობლემაა, რომ ვერ ვეხმარებით. მაგრამ კონკრეტული ბავშვების ინტერესებს ვიცავთ სასამართლოში. ბაღების სააგენტოს ჩარევა ხშირ შემთხვევაში არაეფექტურია. მათ არ აქვთ პროტოკოლი, როგორ უნდა გამოიკვლიონ ბავშვზე ძალადობა, არაეფექტურად მოქმედებენ პრევენციის დროს. (ვინაიდან, ქვეყანაში არ არის შეთანხმებული ხედვა იმის შესახებ, თუ რა სახის პრევენცია ჩაითვლება ადეკვატურად). შესაბამისად, სააგენტო ფორმალურად კი ერევა ამ პრობლემაში, მაგრამ შედეგი არ დგება,” გვიხსნის არგანაშვილი.
საქართველოს კანონმდებლობით არსებობს ბაღების მართვის სტრატეგია და მასწავლებლების შერჩევის სტანდარტებიც. 2017 წელს მთავრობამ აღმზრდელ-პედაგოგის პროფესიული სტანდარტიც დაადგინა, რომელიც ყველა აღმზდელს ბაკალავრის ხარისხის ქონას ავალდებულებს. თუმცა, ეს სტანდარტი ყოველთვის არ სრულდება. საქართველოს ბაღებში დღესაც მუშაობენ მასწავლებლები, რომლებსაც უმაღლესი განათლება არ აქვთ. თბილისის169-ე ბაღის დირექტორი, მერი ტყეშელაშვილი გვეუბნება, რომ იმ მასწავლებლებს, ვისაც ხარისხი არ აქვთ, 20-25 წლიანი გამოცდილება აქვთ ბაღის აღმზრდელად მუშაობის.
აჭარის ერთ-ერთი ბაღის მასწალებელი კი, ვინაობის არგამჟღავნების პირობის სანაცვლოდ გვიყვება, როგორ აიყვანეს სამსახურში 2 წლის წინ შესაბამისი განათლების არ ქონის მიუხედავად. თუმცა, დაპირება ჩამოართვეს, რომ შესაბამის განათლებას მიიღებდა. იმ დროს არც მის თანამშრომლებს ჰქონიათ შესაბამისი განათლება, მიუხედავად იმისა, რომ ბაკალავრის ხარისხი ჰქონდათ, მაგრამ არა პედაგოგიურ ან სკოლამდე განათლების სფეროში. ზოგიერთს კი ბავშვებთან ურთიერთობის გამოცდილებაც არ ჰქონდა.
განათლების სამინისტროს მიერ 2017 წელს ჩატარებული კვლევის თანახმად, მასწავლებლების 40 პროცენტს არ აქვს გავლილი არცერთი ტრენინგი, საწყისი განათლება კი ათწლეულების წინ აქვთ მიღებული. რაც შეეხება აღმზრდელების განათლებას, მათ მხოლოდ მცირე ნაწილს, 21 პროცენტს აქვს რაიმე ტიპის განათლება სკოლამდელი აღზრდის ან პედაგოგიურ სფეროში.
დაწყებითი განათლების ექსპერტ-კონსულტანტი, ნინო ლაბარტყავა ახლა სსიპ „მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრში” მუშაობს. ლაბარტყავამ იცის, რომ ბაღებში კადრების კვალიფიკაცია პრობლემაა. “ეს იყო სფერო, რომელიც 2016 წლამდე კანონითაც კი არ კონტროლდებოდა. ადრეული განათლების სისტემაში ახლა ბევრი პრობლემა გვაქვს, მაგრამ ვმუშაობთ ხარისხის ამაღლებაზე. დამტკიცდა კანონი, შევიმუშავეთ სამოქმედო გეგმა, უნივერსიტეტებში მუშავდება საბაკალავრო პროგრამა ამ მიმართულებით, გადავამზადეთ 526 მეთოდისტი ქვეყნის მასშტაბით. მათგან 429-მ გაიარა წარმატებით. ჩვენთვის ძალიან მნიშნელოვანია, რომ არ დაზარალდნენ ბავშვები და ამიტომ, ალბათ, მაქსიმალურად უნდა ვიზრუნოთ ამ კადრების გაძლიერებაზე. 2024 წლამდე გადავამზადებთ ყველა აღმზრდელსა და აღმზრდელის დამხმარეს.”
ახალი საქმოქმედო გეგმის მიხედვით, 2024 წლის შემდეგ არასერტიფიცირებული პერსონალი ბაღში მუშაობას ვერ გააგრძელებს. გადამზადებას ადგილობრივი მუნიციპალიტეტები ეტაპობრივად დაიწყებენ.
2024 წლამდე კიდევ 6 წელია.
