“უხელფასო დარაჯები ვართ აქ, მეციხოვნეები ვართ და ყველანაირად უნდა მოგვხედონ. Რამენაირად, ახალგაზრდაც დააინტერესონ, მოვიდეს და კარ-მიდამოს მიაქციოს ყურადღება, მტრის საკონტროლო რომ არ გახდეს,”- გვითხრა ციცინო ელიკაშვილმა ზარდიაანთკარიდან.
ეს ერთადერთი ადგილია შიდა ქართლში, სადაც ომჩავლილ სახლებს წლების შემდეგ დაუბრუნდნენ. სხვა სოფლებში ხალხი “აგვისტოს ომიდან” ერთ-ორ თვეშიც კი ჩავიდა. Ზარდიაანთკარელებმა კი ეს 2013 წლამდე ვერ შეძლეს. Მაშინ, სოფელში მხოლოდ უფროსი თაობა დაბრუნდა. ახალგაზრდებს იქ უიმედობა და უპერსპექტივობა ელოდათ, ამიტომ ქალაქებში დარჩნენ.
ასეა დღესაც, ზარდიაანთკარი საოკუპაციო ხაზთან ერთ-ერთი ყველაზე დაცარიელებული სოფელია. 2014 წლის აღწერის მონაცემებით, აქ მხოლოდ 28 ადამიანი ცხოვრობდა.
Სამაჩაბლოსთან, Რუსეთის მიერ გავლებული საოკუპაციო ხაზის მიმდებარედ 85 სოფელია, სადაც 26 ათასამდე ადამიანი ცხოვრობს. ზარდიაანთკარის მსგავსად, ახალგაზრდები ბევრ სოფელს ტოვებენ. Სამუშაოდ დიდ ქალაქებში ან საზღვარგარეთ მიდიან, სახლში კი სტუმრად თუ ჩაირბენენ ხოლმე.
“ექვს წელიწადში 5 ბავშვი დაიბადა ამ სოფელში. ქორწილები არ არის, არავის მოუყვანია ცოლი, არავინ გაბედნიერებულა. 20-დან 35 წლამდე ადამიანს იშვიათად ნახავთ,”- ამბობს ლუდა სალია, საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფელ ხურვალეთიდან.
Სოფლებიდან ქალაქებში მიგრაცია გასაკვირი არა, მაგრამ სახიფათო ნამდვილად არის. Სოფლების მიძინება შეიძლება აწყობდეს მტერს, რომელსაც ნამდვილად არ სძინავს. Მიტოვებულ ტერიტორიას კიდევ უფრო თამამად და თავხედურად დაიკავებს, ვიდრე მჭიდროდ დასახლებულს. ანტისაოკუპაციო მოძრაობა “ძალა ერთობაშიას” დამფუძნებელი, დავით ქაცარავა გვიხსნის, რომ გატაცებები და შიშის დანერგვა რუსული სტრატეგიის ნაწილია, რომ ჩვენს ტერიტორიაზე გადმონაცვლება გაუადვილდეთ.
“სადაც ნაკლები მოსახლეობაა, სადაც მეტი წილი ტყეებია, ოკუპანტებს განსაკუთრებით მარტივად აქვთ საქმე. Მაგალითად, საჩხერეში, ჯრიას ტყეში, ერთი სოხუმისხელა ტერიტორია აქვთ დაკავებული, საუბარია 22 მილიონ კვადრატულ მეტრზე,”- ამბობს დავით ქაცარავა.
ამ სტატიაში მოგიყვებით, რის გამო ვერ ძლებენ ახალგაზრდები საოკუპაციო ხაზის მიმდებარედ, რატომ არის საშიში ოკუპანტების საგუშაგოების მეზობლად სახლების დაცლა და რას არ აკეთებს სახელმწიფო ამის შესაჩერებლად.
Რატომ ტოვებენ ახალგაზრდები სოფლებს?
Შიში, უყურადღებობა, უმუშევრობა, მოწყენილობა, გასართობი და დასასვენებელი სივრცეების არარსებობა, ეს მიზეზები გვითხრეს ახალგაზრდებმა, როცა ვკითხეთ, რატომ წავიდნენ სოფლებიდან.
ქალაქში ზოგი მშენებლობაზე მუშაობს, ზოგი მაღაზიაში გამყიდველად ან მიტანის სერვისის კურიერად, ზოგი საზღვარგარეთაც წავიდა და არ იცის, საბოლოოდ, როდის შეძლებს სოფლად დაბრუნებას.
უმუშევრობას და მოწყენილობას გაურბიან
ახალგაზრდები გვიყვებიან, რომ Საოკუპაციო ხაზთან მდებარე Სოფლებში დასაქმების ერთადერთი საშუალება მიწაზე მუშაობაა. ესეც დროებითი, სეზონური საქმეა. ამიტომ, ურჩევნიათ, ოჯახიდან შორს იყვნენ, მაგრამ სტაბილური შემოსავალი ჰქონდეთ. თუ სოფელში თავისი ნაკვეთი არ აქვთ, სხვასთან, დღეში 20-30 ლარად მუშაობენ და ეს არაფერში ჰყოფნით.
“18 წლის მერე, სოფელში იშვიათად მოვდივარ. სადაც ვმუშაობ, იქ ვცხოვრობ და დავდივარ ასე. ოთხი ქალაქი გამოვიცვალე, ამ ერთი წლის განმავლობაში ათი ღამე მაქვს სულ სოფელში გათენებული. რასაც ვშოულობ, იმის ნახევარი რომ მქონდეს ჩემს სოფელში, დავბრუნდები და ვიქნები,” – ამბობს 25 წლის გია თაყაძე სოფელ კირბალიდან.
გვითხრა, რომ კლასში სულ ექვსნი იყვნენ და მათგან ხუთი ქალაქში ცხოვრობს. ერთი ხელოსანია, ერთი მაღაზიის გამყიდველი, ორი კი მასსავით სამშენებლო ობიექტებზე მუშაობს. Სოფელში მხოლოდ ერთი კლასელი დარჩათ, რომელიც ჯარისკაცია.
გია თაყაძის თანასოფლელი, 26 წლის თორნიკე სამხარაძე გვიყვება, რომ კირბალში, ახალგაზრდებს მხოლოდ ნაკვეთში მუშაობა შეუძლიათ, მაგრამ ბევრს ფიზიკური შრომა უჭირს და ქალაქში წასვლას ამიტომ ამჯობინებენ:
“Ხან გაგიმართლებს, ხან არა, ეგეთი ვარიანტია. Ზუსტად არ იცი, მაგრამ მაინც უვლი. Რა იქნება არ იცი, რა ეღირება ბოლოს, რომ შემოვა. ცოტანი არიან სოფელში, უფრო მიდიან, იმიტომ რომ მძიმე სამუშაოა ეს ნაკვეთი, დამღლელი. ურჩევნიათ ქალაქში 500-ლარიანი სამსახური ნახონ სადღაც სმენაში ან დაცვაში. ჩემი კლასელებიდან, ერთი 20 მაინც იქნება წასული.”
იგივე მიზეზით იცლება გორის მუნიციპალიტეტის სოფელი ჯარიაშენიც. აქაური ახალგაზრდა, მიშა გოგიაშვილი გვეუბნება, რომ მისი თანატოლები ქალაქში ცხოვრობენ, სოფელში მხოლოდ რამდენიმე დღით, დასასვენებლად ჩადიან. თვითონ, თბილისში ჯერ სანტექნიკის მაღაზიაში მუშაობდა, ახლა “გლოვოს” კურიერია.
“შენი საჭმლის ან სიგარეტის ფული რომ გქონდეს, სხვის ნაკვეთში უნდა იმუშაო მუშად, ზაფხულობით, 9 საათი მუშაობენ და 30 ლარს იღებენ. პომიდორი უკვე აღარ არის, ახლა ვაშლის პერიოდია, ვაშლიც გამოილევა და ერთ თვეში, სამუშაო აღარსად იქნება. მარტამდე არაფერი კეთდება, რო გინდოდეს, აქედან არ წახვიდე, ვერაფერს გააკეთებ. ერთ პერიოდში რაც იშოვე, ის თანხა უნდა იმყოფინო იქამდე, სანამ მოსავალს თავიდან არ მოიყვან,” – ამბობს მიშა გოგიაშვილი.
დიცი კიდევ ერთი “საზღვრისპირა” სოფელია, სადაც ახალგაზრდებს დასაქმება უჭირთ. 25 წლის დავით თაბაგარი სტუდენტობის შემდეგ თბილისში ცხოვრობს. ახლა ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში სპორტის მიმართულებას ხელმძღვანელობს და საფეხბურთო კლუბში მწვრთნელის დამხმარეცაა. Სოფელში ჯერ ვერ ბრუნდება, თუმცა ამბობს, რომ დიცში სპორტულ-გამაჯანსაღებელი ცენტრის გახსნას გეგმავს და თუ ეს გამოუვა, ქალაქში აღარ დარჩება.
“სანამ მუშაობას დავიწყებდი, თითქმის ყოველ შაბათ-კვირას სოფელში ვიყავი არდადეგებზე. დღევანდელ რეალობაში, ორ თვეში ერთხელ შეიძლება წავიდე. ისიც, ერთი დღით,” – გვითხრა დავით თაბაგარმა.
უკვე მესამე წელია პოლონეთში, ხორცის ქარხანაში მუშაობს ნიკა სამხარაძე. ისიც “საზღვრისპირა” სოფლიდანაა. ზუსტად არ იცის, როდის შეძლებს დაბრუნებას, მაგრამ თანხას იმისთვის აგროვებს, რომ როცა ჩამოვა, მაცივარი იყიდოს და მალფუჭებადი მოსავალი იქ შეინახოს.
“ვისაც არ აქვს ტექნიკა ან საკმარისი მიწა, არ ჰყოფნის შემოსავალი. ვერ იცხოვრებ, შეიძლება იარსებო. Ბევრად მეტი რომ არ იყოს აქ შემოსავალი, რატომ ვიქნებოდი? Მიღირს მეც და სხვებსაც, ვინც წამოსულია ასე. Ჩვენი სოფლიდან ერთი 20 კაცი იქნება წასული. Მიდიან პოლონეთში, გერმანიაში, საფრანგეთში, იტალიაში. Ზოგი ქათმებში არის, ზოგი ბოსტანში, ზოგი მანქანაზე მძღოლად,” – ამბობს 26 წლის ნიკა სამხარაძე კირბალიდან.
ციცინო ელიკაშვილი ზარდიაანთკარიდან, გვიყვება, რომ სოფელში მხოლოდ 50 წელს გადაცილებულები დარჩნენ. 2013 წელს სოფელში დაბრუნებისას, შემოსავლის წყარო განადგურებული დახვდათ. ამიტომ, ახალგაზრდები გორში, საბავშვო ბაღის შენობაში დარჩნენ. ახლაც, სოფელში ახალგაზრდა მხოლოდ მისი ორი შვილია და იმათაც, იქაურობის დატოვებას ურჩევს:
“ომამდე, სოფლის მეურნეობით ვცხოვრობდით, ბაღები გვქონდა გაშენებული, გვყავდა საქონელი, წვრილფეხი. 5 წლის მანძილზე ესენი დაიხოცა, დაიკარგა, მოიპარეს, ბაღები გახმა მოუვლელობით. არავინ დაგვეხმარა და ვიღას ჰქონდა თავი, რომ აღედგინა? ზოგმა მაღაზიაში დაიწყო მუშაობა, ზოგმა – საცხობში და აღარ უნდათ აქეთ მოსვლა.”
ახალგაზრდებს, რომლებიც საოკუპაციო ხაზის მიმდებარედ ცხოვრობენ, დასასვენებელი და გასართობი სივრცეები არ აქვთ. Სოფლებში სკვერები და განახლებული ბიბლიოთეკა არ არის. Მინისტადიონი დიცში მხოლოდ ერთი წლის წინ გააკეთეს.
“არ არის ადგილი, რომ დასხდნენ, ერთმანეთს გაესაუბრონ ადამიანები. Მახსოვს 2008 წლის ომამდე როგორი მოწყობილი იყო ხეობა. დღეს ჩვენი რეგიონი მიტოვებულია, ნაკლები ყურაღდება ექცევა. ქუჩაში უნდა გამოხვიდე და დალიო. Სხვა რა უნდა გააკეთო, არ ვიცი,” – ამბობს დავით თაბაგარი სოფელ დიციდან.
“არც ერთი სოფელი არ მახსენდება, სადაც შეიძლება იყოს გასართობი ან სპორტულ-გამაჯანსაღებელი ცენტრები,” – გვითხრა ანტისაოკუპაციო მოძრაობა “ძალა ერთობაშიას” ხელმძღვანელმა დავით ქაცარავამ.
Როგორც იქაურები გვიყვებიან, Მოწყენილობაა “საზღვრისპირა” სოფელ კირბალშიც. ახალგაზრდების ძირითადი გასართობი საღამოობით “ბირჟებზე” გასვლა და კარტის თამაშია. სოფელში ბიბლიოთეკა აქვთ, მაგრამ ძველი, საბჭოთა დროინდელი წიგნებით.
“ერთი მინისტადიონი გვაქვს, მაგრამ ვეხვეწებით განათებას. გააკეთებენ, მეორე დღეს აღარ არის, ფუჭდება, უხარისხოს აკეთებენ. ფეხბურთს თუ ვითამაშებთ და კარტი, დომინო, სხვა გასართობი აქ არ არის. ესეც არის წასვლის მიზეზი,” – ამბობს გია თაყაძე.
Სოფლები “Შიშის ზონად” იქცა
ახალგაზრდები საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლებს იმიტომაც ტოვებენ, რომ მუდმივად ხიფათს ელოდებიან. თანასოფლელების ხშირი გატაცების გამო კი დაუცველობის განცდა აქვთ.
საოკუპაციო ხაზის გასწვრივ მოსახლეობა დაუცველია და შეიძლება მენახირე დღისით, მზისით, უკანონოდ დააკავონ. ამ დროს კი კონტროლი გამკაცრებულია სოფლის შესასვლელებში. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურთან წინასწარ უნდა შეათანხმო ნებართვა, რომელ სოფელში მიდიხარ, რამდენი ხნით და რა მიზნით.
Სპეციალური საშვი საჭიროა მაშინაც, თუ უბრალოდ სტუმრად მიდიხართ. კონფლიქტოლოგები მიიჩნევენ, რომ ასე შიში და დაძაბულობა ხელოვნურად იქმნება.
“Ბომბი რომ ვარდებოდა, თუ Სკოლაში ვიყავით, სკოლიდან გამოვრბოდით. ხან ნაკვეთში ვმუშაობდით და იქედან გამოვრბოდით. 26-27 წლის ბიჭები წამოსული არიან თბილისში, სწავლობენ პარკეტის და ლამინატის დაგებას, რომ სამუშაო იშოვონ. Რთულია იქ სულ შიშში ცხოვრება. არ იცი, როდის ვის მოიტაცებენ,” – ამბობს დავით თაბაგარი სოფელ დიციდან.
“ეს არის წმინდა წყლის ფორმალობა. სინამდვილეში, ეს პოსტები უნდა იდგეს სოფელსა და ოკუპანტებს შორის. ძირითად შემთხვევებში ასე არ არის,” – ამბობს დავით ქაცარავა.
ევროინტეგრაციის საკითხებში ყოფილი სახელმწიფო მინისტრის, Პაატა ზაქარეიშვილის თქმით, ამას უსაფრთხოების სამსახურები განზრახ, საკუთარი კომფორტისვის აკეთებენ, რომ ბევრი ხალხი არ მოხვდეს იქ.
“Ხალხი მოწყენილია იქ, სტუმრები ვერ ჩასულან, ქორწილი ვერ გადაუხდიათ, იმიტომ რომ მთელი სია უნდა შეუთანხმონ უსაფრთხოების სამსახურებს. იქ რაც შეიძლება მეტმა ადამიანმა უნდა იმოძრაოს, უსაფრთხოება ფიქრობს, რომ რაც შეიძლება ცოტა ადამიანმა უნდა იმოძრაოს, ამაშია შეუთავსებლობა,” – ამბობს პაატა ზაქარეიშვილი.
Სოფლების დაცლა მცოცავ ოკუპაციას წაახალისებს
ახალგაზრდებს სჯერათ, რომ თუ სოფელში იქნებიან, რუსების მიერ ტერიტორიის თვითნებურად დაკავებას გააპროტესტებენ მაინც, ხმამაღლა იყვირებენ და ასე ოკუპანტებს საქმეს გაურთულებენ.
“თუ გადმოიწევს 1 მეტრით, ჩვენ გავაპროტესტებთ და ვეტყვით, რატომ შვებით ამას და გავაგებინებთ ხელისუფლებასაც. რო აღარ იქნებიან სოფელში ახალგაზრდები, დღეს გადმოწევენ ერთ მეტრს, ხვალ ორ მეტრს და ჩამოვლენ ასე ნელ-ნელა ბოლომდე,” – გვითხრა გია თაყაძემ კირბალიდან.
დემოკრატიის კვლევის ინსტიტუტის იურისტი, ანა გახოკიძე ფიქრობს, რომ თუ საოკუპაციო ხაზთან მცხოვრები ადამიანები გამოკეტავენ კარებს და ქალაქებში მიგრაცია ისევ გაგრძელდება, ოკუპანტები უკონტროლოდ განათავსებენ ბანერებს. მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებში კი ეს უფრო გაურთულდებათ.
“რაც უფრო ბევრი მოსახლე იქნება, ხმასაც აიმაღლებენ ადამიანები. Მეტი ხმა მეტ სიძლიერეს ნიშნავს. Მედიას, ადგილობრივ ხელისუფლებას მიაწოდებენ ინფორმაციას. ეს შიშთანაცაა დაკავშირებული, მაგრამ სახელმწიფომ უნდა შეუწყოს ამაში ხელი, რომ მოსახლეობა არ ამბობდეს შიშველი ხელებით შევებრძოლო?” – გვითხრა ანა გახოკიძემ.
Ხურვალეთელი ლუდა სალია გვიყვება, რომ ოკუპანტები Მიტოვებულ ეზო-კარს მარტივად ისაკუთრებენ და ხშირად, ეს შეუმჩნეველიც რჩება: “ყოველ ჯერზე თითო მტკაველით მოდიან. მიატოვა ვიღაცამ სახლი, ან დაკეტა, წამოვიდა, ისე შემოდის რუსი და ისე იკავებს მის ეზოს, რომ მეორე ვერც კი ამჩნევს, სანამ კარგად არ მივა და არ დახედავს.”
კონფლიქტოლოგი გიორგი კანაშვილი ფიქრობს, რომ საერთაშორისო საზოგადოების ყურამდე უფრო მარტივად მიდის ინფორმაცია, თუ მცოცავი ოკუპაცია ადამიანებს ეხებათ და არა მხოლოდ დაუსახლებელ ტერიტორიებს. ასეთ შემთხვევებს უფრო საგანგაშოდ აღიქვამენ.
“დღევანდელ სამყაროში ტერიტორიის 100 მეტრით გადაწევა-გადმოწევა შეიძლება საერთაშორისო კონტექსტში ისე არ ჟღერდეს… ადამიანებს როდესაც ეხებათ, უფრო მეტი საერთაშორისო გამოხმაურება აქვს. Მაგალითად, გასაგებია, რომ დათა პაპა ვერ შეაჩერებდა იქ მოძრაობას, მაგრამ სულ სხვანაირი ამბავი იყო. ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, როდესაც ადამიანები ზარალდებიან და არ არის საუბარი მხოლოდ ქუჩაზე და ტერიტორიაზე,” – ამბობს გიორგი კანაშვილი.
Რა უნდა გააკეთოს სახელმწიფომ მიგრაციის შესაჩერებლად
“განცდა მაქვს, რომ იქ მცხოვრები ადამიანები არ არიან მნიშვნელოვნები არავისთვის. მოდიან ევროკავშირის დამკვირვებლები, უბრალოდ საზღვარზე დადგებიან და მიდიან. ეგ არის სოფელში ერთადერთი ახალი ადამიანი. თვეში ერთხელ როგორ არ უნდა მოვიდეს ვიღაც და დაგელაპარაკოს. არავინ გველაპარაკება,” – ამბობს დავით თაბაგარი სოფელ დიციდან.
ყურადღება, ახალგაზრდების წახალისება, ინფრასტრუქტურის მოწესრიგება ყველგან, მავთულხლართებამდე რამდენიმე მეტრშიც კი. იურისტები და კონფლიქტოლოგები ფიქრობენ, რომ სახელმწიფომ სოფლების დაცლის შესაჩერებლად, ეს ნაბიჯები უნდა გადადგას. თუმცა, ასე არ ხდება.
“Შერიგების მინისტრი უნდა ჩადიოდეს და არა მაინცდამაინც მაშინ, რაღაც რომ მოხდება, ვიღაცას გაიტაცებენ, ან 7-8 აგვისტო რომ არის. ეს უნდა იყოს მუდმივი ყურადღება. ამ ხალხს უნდა ხვდებოდნენ, აიმედებდნენ, ყოველდღე რაღაცას ხსნიდნენ,” – ამბობს კონფლიქტოლოგი გიორგი მარიკაშვილი.
Საოკუპაციო ხაზის მიმდებარე სოფლები და აქ მცხოვრები ხალხი რომ სახელმწიფოსთვის პრიორიტეტი არ არის, ამას მოუწესრიგებელი ინფრასტრუქტურაც აჩვენებს. “დემოკრატიის კვლევის ინსტიტუტის” იურისტი გვიყვება, რომ სოფლებში, საოკუპაციო ხაზთან მიახლოებისას წყდება ასფალტიანი გზა, აღარაა გარე განათება, ნაგვის ურნებიც კი უფრო დაზიანებული დგას. თითქოს, გარემოც მიანიშნებს, რომ საშიშ ზონაში ხარ.
“რაღაც ლოკაციაზე რომ ჩაატარე ინფრასტრუქტურული სამუშაოები და ბოლო 400 მეტრში არ გაქვს განათების ბოძები, ალეგორიულად ქმნის შთაბეჭდილებას, თითქოს წინასწარ დათმე ეს 400 მეტრი, ხელი შეუწყვე მცოცავ ოკუპაციას და ჩვენი ნაბიჯები პირიქით უნდა იყოს,” – ამბობს ანა გახოკიძე.
სტატია მომზადებულია “ფრიდრიხ ნაუმანის ფონდის“ მხარდაჭერით.
