ავტორი: მანანა ღოღობერიძე, ეთო მიდელაშვილი და ნათია მიხელიძე
არჩევნებამდე ორი კვირით ადრე საქართველოში ამერიკული აუდიტორული კომპანიის წარმომადგენლები იყვნენ. მათ, ცესკოს დაკვეთით, შეამოწმეს არჩევნებში გამოსაყენებელი ტექნიკა და ინვენტარი, გაეცნენ და შეისწავლეს მანქანების კოდები და მეტიც, აკვირდებოდნენ საარჩევნო პროცესსაც. ამ პროცესში არავინ იყო ჩართული გარდა ცესკოს წარმომადგენლებისა – არც სადამკვირვებლო ორგანიზაციები და არც ოპოზიციური პარტიების წევრები.
27 ოქტომბერს, როცა დამკვირვებლები არჩევნებზე გამოვლენილ დარღვევებსა და გაყალბების სქემებზე საუბრობდნენ, ცესკოს თავმჯდომარემ, გიორგი კალანდარიშვილმა, ბრიფინგი გამართა. იმის დასამტკიცებლად, რომ არჩევნებმა წარმატებით ჩაიარა და ტექნოლოგიებმა კარგად იმუშავა, კალანდარიშვილი ამ ამერიკული კომპანიის დასკვნებს იშველიებდა.
ცესკოს მიერ მოწონებული აუდიტორული კომპანია PRO V&V-ია. მან საპარლამენტო არჩევნების სამფაზიანი აუდიტი ჩაატარა. პირველ ეტაპზე შეამოწმა ტაბლეტები, ვერიფიკაციისა და ხმის მთვლელი აპარატები, მათი პროგრამული კოდებით. მეორე ეტაპზე – კონფიგურაცია, ანუ სერვერები და სიები. ბოლოს კი უშუალოდ კენჭისყრის დღე შეფასდა.
დოკუმენტების შესწავლით გავარკვიეთ რამდენიმე გარემოება, რომელიც აუდიტის სანდოობას ეჭვქვეშ აყენებს:
- PRO V&V აპარატების მომწოდებელ კომპანია “სმარტმატიკთან” წლებია თანამშრომლობს – აფასებს მათი ტექნოლოგიებით ჩატარებულ არჩევნებს და აპარატებს;
- კომპანია ცესკომ ერთპიროვნულად და გაუმჭვირვალედ შეარჩია;
- აუდიტორმა უპასუხა მხოლოდ იმ შეკითხვებს, რომელიც ცესკოში “ქართული ოცნების” მესვეურებმა დაუსვეს;
- PRO V&V-იმ შეამოწმა მხოლოდ 12-12 ტაბლეტი, ვერიფიკაციისა და ხმის მთვლელი აპარატი;
- კომპანიის წარმომადგენლები კენჭისყრის დღეს აკვირდებოდნენ მხოლოდ ცესკოს მიერ წინასწარ შერჩეულ უბნებზე თბილისში, გორსა და თელავში;
- აუდიტის პროცესს ოპოზიციის, არასამთავრობო ან სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები არ ესწრებოდნენ.
როგორ შეირჩა PRO V&V?
ცესკომ რომ ამერიკულ აუდიტორულ კომპანია PRO V&V-სთან დაიწყო თანამშრომლობა, პირველად ერთი წლის წინ, შუალედური არჩევნების შემდეგ განაცხადა ცესკოს თავმჯდომარემ, გიორგი კალანდარიშვილმა. ის ამტკიცებდა, “როგორც პასუხისმგებლიანი უწყება, ორიენტირებული ვართ პროცესი მაქსიმალურად გამჭვირვალე და საჯარო იყოსო.” რამდენად საჯაროა მათი ნაბიჯები, ამავე სხდომაზე გამოჩნდა, როცა თავმჯდომარემ ცესკოს ოპოზიციონერ წევრებს უპასუხა.
“აუდიტი ძალიან მნიშვნელოვანია, ამას ჩვენც ვითხოვდით და არაერთხელ იყო გაჟღერებული, მაგრამ პირადად მე და ჩემმა კოლეგებმა ახლა გავიგეთ ამის შესახებ”, – გააპროტესტა ცესკოში “სტრატეგია აღმაშენებლის” წარმომადგენელმა ანა კობახიძემ. რაზეც კალანდარიშივლმა უპასუხა: “ადრე გაგების შემთხვევაში, ან გვიან გაგების შემთხვევაში ჩემთვის გაუგებარია რას შეცვლიდა თქვენთვის… ამას აკეთებს საფინანსო დეპარტამენტი და მიიღეთ ეს ინფორმაცია ჩემგან… მე თქვენგან არც ჩართულობა მომითხოვია და არც სხვა რაღაცები.”
ანა კობახიძემ ჩვენთან ინტერვიუშიც გაიხსენა, რომ 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებისთვის PRO V&V-ის შერჩევის პროცესი ისეთივე დახურული იყო, როგორც 2023 წელს, რიგგარეშე არჩევნების დროს: “მოგვივიდა მეილი, რომ საფინანსო დეპარტამენტმა დაიწყო კომპანიების შერჩევა. მივიწერეთ, იქნებ შეგვახვედროთ, დამატებითი ინფორმაცია მოგვაწოდოთ-თქო. ისევ გაქრა მეილზე კონტაქტი და მერე გავიგეთ, რომ PRO V&V-იმ გაიმარჯვა.”
ცესკომ 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებისთვის Pro V&V-სთან 555 000-ლარიანი ხელშეკრულება 27 სექტემბერს გააფორმა.
“აუდიტირება რომ მომხდარიყო, ეს საკითხი ჩვენც გავაჟღერეთ. მერე უცებ გავიგეთ, რომ შეირჩა აუდიტორიული კომპანია. როგორ შეირჩა, კონსულტაციები იყო თუ არა, საერთოდ რა იყო, აზრზე არ ვიყავით… ჩვენ, ფაქტობრივად, იმის შესახებაც არ გვქონდა ინფორმაცია, კონკრეტულად რისი აუდიტი ტარდებოდა. არადა, ტექნოლოგიები ძალიან კომპლექსურია. ამიტომ, საზოგადოებას მეტი ინფორმირება სჭირდება”, – ამბობს “გახარია საქართველოსთვის” წევრი, ბექა ლილუაშვილი.
გარდა გაუმჭვირვალობისა, ოპოზიცია და სამოქალაქო სექტორი აუდიტს არ ენდობა იმის გამოც, რომ მის ავტორ კომპანიას შესასწავლი საკითხების ნუსხა მხოლოდ “ქართული ოცნების” მესვეურებმა გაუგზავნეს.
“მაგალითად, იყო მსგავსი ტიპის შეკითხვები, ვუტრირებ, მაგრამ რომ ჩაირთვება დენში, წითელი ნათურა აინთება თუ არა აპარატზე? აკმაყოფილებს თუ არა საერთაშორისო კანონმდებლობას? არის თუ არა ხმის ფარულობა დაცული? როგორ იყო დაცული, კი ვნახეთ”, – ამბობს ვანო ბურდული. ის 2009-2017 წლებში დიდუბის საოლქო კომისიის თავმჯდომარე იყო, 2017-2020 წლებში ცესკოში მუშაობდა, თბილისის ოლქების კოორდინატორად, ახლა კი “ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის” წევრია.
“შეგნებულად არავინ დაუსვა ამ აუდიტორს კითხვა, არის თუ არა ამ აპარატურით მანიპულაციის საშუალება?.. არასანდო კომპანიებზე იყო საუბარი, მაგრამ ცესკოს ეს არ აინტერესებს. ჩაკეტილი წრეა, მათი გადასაწყვეტია, ასე იძახიან და მორჩა, დამთავრდა. შედეგად, წინააღმდეგობას არ მოჰქონდა არანაირი მნიშვნელოვანი შედეგი”, – გვითხრა აკაკი ხუსკივაძემ, რომელიც არჩევნებს 1995 წლიდან აკვირდება. წარსულში ის საბურთალოს საოლქო საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარე და ცესკოს სწავლების მთავარი სპეციალისტი იყო. ახლა კი “საზოგადოებრივი ინიციატივების ასოციაციის” თავმჯდომარეა.
ამ არჩევნებს აკვირდებოდა ორგანიზაცია “ღია სივრცე კავკასია” და მისი თავმჯდომარე ირმა პავლიაშვილი. ირმა არჩევნების სადამკვირვებლო მისიაში ბოლო 15 წელია მონაწილეობს სხვადასხვა ორგანიზაციების მანდატით.
“არსებობს პრინციპები, რომელსაც საარჩევნო ადმინისტრაცია უნდა იცავდეს. ეს იქნება საჯაროობა, ანგარიშვალდებულება თუ მხარეთა ჩართულობა. ამ პრინციპების დაცვა აუდიტის შერჩევის ფარგლებში არ მომხდარა. ჩართული უნდა ვყოფილიყავით საარჩევნო პროცესში მონაწილე ყველა მხარე. მათ შორის, სადამკვირვებლო ორგანიზაციები და პოლიტიკური სუბიექტები”, – გვითხრა პავლიაშვილმა.
“თქვენი აზრით, [კითხვები] ვის უნდა მოემზადებინა?” – ასე გვიპასუხა ცესკოს პრესსპიკერმა ნათია იოსელიანმა, როდესაც ვკითხეთ, რატომ არ იყვნენ აუდიტისთვის კითხვების მომზადების პროცესში სხვა დაინტერესებული მხარეები ჩართულნი. ის ასევე გვიმტკიცებდა, პროპორციული არჩევნების მოსამზადებლად მიმდინარე ყველა პროცესი, მათ შორის, აუდიტორის შერჩევის პროცესი საჯარო იყოო.
“დაფარული არაფერი არ არის. ნებისიერ თემაზე, იქნება ეს პარტიის მიერ დანიშნული კომისიის წევრი თუ ეს იქნება პარლამენტის მიერ არჩეული კომისიის წევრი, ყველას აქვს შესაძლებლობა, რომ პროცესში იყვნენ ჩართულნი. ნუ წარმოიდგენთ ისე, რომ ვინმე მათ რაიმე ინფორმაციას არ აწვდის”, – გვითხრა იოსელიანმა.
“სამართლიანი არჩევნების” სამართლებრივი ექსპერტი, გიორგი მონიავა კი საპირისპიროს გვიყვება – არჩევნებამდე მათ ცესკოს სთხოვეს, რომ აუდიტის პროცესში ჩაერთოთ, თუმცა, უშედეგოდ.
“არჩევნებამდე რამდენიმე დღით ადრე, ჩვენ ცესკოს ვთხოვთ, რომ ორგანიზაციებიც ჩაერთოთ აუდიტის პროცესში, რადგან გვქონდა კითხვები. რა კითხვები გვქონდა, ამის შესახებაც გავაფრთხილეთ. თუმცა, ჩვენი თხოვნაც უპასუხოდ დარჩა და კითხვებიც. სადამკვირვებლო ორგანიზაციებისთვის ეს პროცესი არ იყო ღია და არცერთი წარმომადგენელი არ იყო ჩართული. არ გვინახავს და არ ვიცით რას დააკვირდნენ. საწყისი კოდის ფორმირებისა და მის კოდირების ეტაპზეც გვინდოდა ჩართვა, თუმცა ამაზეც უსაფრთხოების მიზეზით უარი მივიღეთ”, – ამბობს მონიავა.
მან ცესკოსთან მიწერილი წერილიც გამოგვიგზავნა, რომელიც 23 ოქტომბრით თარიღდება. “საარჩევნო პროცესის გამჭვირვალობისა და მის მიმართ ნდობის ამაღლების მიზნით, გთხოვთ, უზრუნველყოთ ადგილობრივი და საერთაშორისო სადამკვირვებლოო ორგანიზაციების ჩართულობის შესაძლებლობა აუდიტის განხორციელების, მათ შორის, აუდიტის ფარგლების განსაზღვრის პროცესში”, – წერდა “სამართლიანი არჩევნების” გუნდი ცესკოს.
ვინ არის ამერიკული აუდიტორული კომპანია PRO V&V?
PRO V&V 2011 წელს ალაბამას შტატში, ქალაქ ჰანტსვილშია რეგისტრირებული. მისი დამფუძნებელი და დირექტორი რაიან ჯეკ კობია, რომელიც 26 ოქტომბერს საქართველოში იყო ჩამოსული. კომპანიის ოფიციალური საიტი არ ფუნქციონირებს. იძებნება მხოლოდ ზოგადი ინფორმაცია მთავარ გვერდზე. სერვისების ან კონტაქტების განყოფილებაში გადასვლისას კი ვებგვერდი ითიშება.
PRO V&V-იმ შეაფასა Smartmatic-ის ტექნოლოგიებით ჩატარებული არჩევნები ფილიპინებში, 2023 წელს კი ლაბორატორიულად შეამოწმა მათი აპარატი [როუტერის დანადგარი].
შარშან შემოდგომაზე, როცა გიორგი კალანდარიშვილმა ცესკოს ერთ-ერთ სხდომაზე აუდიტორული კომპანიის ვინაობა პირველად გაამხილა, კომისიის ოპოზიციურმა წევრმა ანა კობახიძემ იკითხა, მას წარსულში Smartmatic-თან თუ უმუშავიაო? ცესკოს წარმომადგენლმა კი აღიარეს, რომ მათი შერჩეული აუდიტორული კომპანია Smartmatic-ს ადრეც ემსახურებოდა, სხვადასხვა ქვეყნის არჩევნებში.
“კი, ფილიპინებში აქვთ ჩატარებული, ზუსტად ამ აპარატებზე, თუმცა ჩვენი აპარატები გაუმჯობესებულია”, – თქვა ცესკოს კომისიის მდივანმა გიორგი ჯავახიშვილმა.
“ეს კომპანია არის “სმარტმატიკის” “კუდი”, მას დაჰყავს ასე მსოფლიოში, რომ ვითომ აუდიტს ატარებს. ამ აუდიტის შერჩევის პროცესს ცესკოს ოპოზიციონერი წევრები საერთოდ არ მიაკარეს,“ – ეუბნება “აი, ფაქტს” ანონიმური წყარო, რომელიც არჩევნებს ოც წელზე მეტია აკვირდება და საარჩევნო ადმინისტრაციას კარგად იცნობს.
რა და როგორ შეამოწმა ამერიკულმა კომპანიამ?
პირველ ეტაპზე PRO V&V-იმ შეამოწმა 2024 წლის არჩევნებისთვის გამოსაყენებელი Smartmatic-ის პროგრამული კოდები და 2023 წლის რიგგარეშე არჩევნების კოდს შეადარა. მარტივად რომ გითხრათ, კომპანია ამოწმებდა, რა ფუნქციით მუშაობდა აპარატები, რა მონაცემები (მაგალითად, სიები) იყო მათში ჩამახსოვრებული, ხომ არ მეორდებოდა ისინი სხვადასხვა უბანზე და ა.შ.
შედარების მიზანი იყო დაედგინათ, ხომ არ შეცვლილა აპარატების რაიმე ფუნქცია, რომელიც კანონმდებლობას დაარღვევდა და უნდობლობას გამოიწვევდა.
აუდიტორმა ვერიფიკაციის აპარატში სიების ჩატვირთვის ფუნქცია რომ შეამოწმა, დაადგინა: “ამომრჩეველთა სრული სია არ იწერება არც ერთი აპარატის მეხსიერებაში… თუ ამომრჩეველი უკვე დაფიქსირდა, ან სხვა ადგილას ხელმეორედ ცდილობს ხმის მიცემას, VIU [ვერიფიკაციის აპარატი] გამოსცემს სიგნალს. შეუძლებელია ერთი პირის ორი სხვადასხვა უბანზე ერთდროულად რეგისტრაცია”, – წერს PRO V&V.
საინტერესოა, რაზე დაყრდნობით დაასკვნა აუდიტორმა, რომ აპარატები ამოიცნობდა ერთი ამომრჩევლის სხვადასხვა უბანზე ხმისმიცემის მცდელობას, როცა ვიცით, რომ აპარატებს ინტერნეტთან წვდომა არ ჰქონია და სხვა უბნებთან სინქრონიზებულიც არ იყო. ამ ამბავს სამოქალაქო სექტორი და ოპოზიცია არჩევნებამდეც ეჭვის თვალით უყურებდა და ფიქრობდნენ, რომ უბნების იზოლირება “კარუსელის” რისკს აჩენდა.
“ცესკომ არაერთხელ დაგვიდასტურა ჩვენ, რომ მთლიანი, ერთიანი სია იწერება ყველა აპარატში, ეს წერილობითაც აქვს დადასტურებული და ზეპირადაც. ვერიფიკაციის ყველა აპარატში იწერება ერთიანი სია მთლიანად და შემდეგ მათში აქტიურდება იმ უბნის სია, რომელზეც განთავსებულია კონკრეტული აპარატი. თეორიულად დასაშვებია, რომ ერთიანი სიიდან ერთი და იმავე პირის ან პირთა ჯგუფის გააქტიურება მოხდეს სხვადასხვა უბნის აპარატში. ამ შემთხვევაში, რადგან აპარატები სინქრონიზებული არიან ლოკალურად, ერთი უბნის მასშტაბით და სხვადასხვა უბნის აპარატები ერთმანეთს არ უკავშირდება, აღნიშნულ პირ(ებ)ს ექნება შესაძლებლობა, მივიდეს და ხმა მისცეს სხვადასხვა უბანზე და ამ დროს აპარატი ხმას არ გამოსცემს. ჩვენ ვნახეთ კონკრეტული დარღვევები და ადამიანები, რომლებიც პირდაპირ ამბობდნენ, რომ 2 სხვადასხვა უბანზე მისცეს ხმა”, – გვეუბნება ISFED-ის იურისტი, გიორგი მონიავა.
ჩვენი რესპონდენტები გვიყვებიან, რომ ცესკო აპარატების უინტერნეტოდ მუშაობას კიბერთავდასხმის ასარიდებლად ემხრობოდა. ეს არგუმენტიც საკამათოა, რადგან თურმე კიბერუსაფრთხოების დაცვა შესძლებიათ, სურვილის შემთხვევაში. ცესკოს კომისიის წევრებს უბნებზე ჰქონდათ ტაბლეტები, რომლებიც ინტერნეტის დახურულ ქსელთან (APN, VPN) იყო დაკავშირებული, მათი დახმარებით კი ცესკოში იგზავნებოდა ამომრჩეველთა აქტივობა და შედეგები.
“ტაბლეტის კავშირი ცესკოს სერვერებთან უსაფრთხოა, შეუძლებელია პაკეტის გაგზავნა სხვა სერვერებზე, გარდა ცესკოს სერვერებისა”, – ვკითხულობთ აუდიტის დასკვნაში.
თუმცა, ჩვენთან საუბრისას Iot Laboratory-ს დამფუძნებელი, კონსტანტინ სტალინსკი ამ დასკვნასაც ეჭვქვეშ აყენებს. მისი თქმით, თუ ფაილის ერთგან გაგზავნა შეიძლება, მისი გაგზავნა სხვაგანაც შესაძლებელია.
ამას გარდა, უცნობია, როგორი პრაქტიკით იყო დაწერილი ტაბლეტების საწყისი კოდები.
“აუდიტის დასკვნაში წერია, რომ საწყისი კოდი დაწერილი იყო კოდირების საუკეთესო პრაქტიკისა და დამკვიდრებული გაიდლაინების შესაბამისად. თუმცა, წყაროს სახით არც გაიდლაინი არ არის მოყვანილი, არც საუკეთესო პრაქტიკა, რა პრაქტიკაზეა საუბარი, რა ტექნოლოგია იყო გამოყენებული საერთოდ არ ვიცით. ეს საჯარო უნდა ყოფილიყო და აუდიტში მითითებული უნდა იყოს”, – ამბობს სტალინსკი.
პროგრამული უზრუნველყოფის ინჟინერი, გიორგი ლუბარეცი კი ფიქრობს, რომ აუდიტის დასკვნაში სისტემის დაცულობაზე ინფორმაცია ბუნდოვანი და არასრულყოფილია.
“გაცილებით დეტალური უნდა ყოფილიყო ინფორმაცია თითოეული შეტევის ვექტორზე. უნდა ყოფილიყო განმარტებები, რამდენად დაცულია სისტემა და როგორ გაანალიზდა ეს. ასევე, უნდა ყოფილიყო ინფორმაცია ნაპოვნი პრობლემების შესახებ და განმარტებული, მოხდა თუ არა ამ პრობლემის აღმოფხვრა”.
ლუბარეცის თქმით, პრობლემაა ისიც, რომ PRO V&V-ის არ შეუმოწმებია ის “ჰეში” [უნიკალური ანაბეჭდი], რომელიც 26 ოქტომბრის არჩევნებზე აპარატებიდან იბეჭდებოდა.
“ჰეში” არის ფუნქცია, რომელიც ნებისმიერ მონაცემს (ტექსტს, ფაილს, ა.შ.) გარდაქმნის ფიქსირებული სიმბოლოების თანმიმდევრობად. მსგავსი სიმბოლოები იყო საბოლოო ქვითარზე, რომელიც ვერიფიკაციის აპარატიდან იბეჭდებოდა.
როგორც ლუბარეცი გვიხსნის, მაგალითად, ტექსტი “გიორგი”-ს უნიკალური ანაბეჭდი, ანუ “ჰეში” არის c1475a06, “გიორგი გიორგაძე” კი a32b0606. რომელ მოწყობილობაზეც და რამდენჯერაც არ უნდა გავატაროთ ეს მონაცემები, მისი “ჰეში” ყოველთვის ერთი და იგივე იქნება. მისი თქმით, ახლა ჩვენთვის გაურკვეველია, თუ რა პროგრამული უზრუნველყოფა შეამოწმა აუდიტორმა, რადგან ერთმანეთს არ ემთხვევა მათ მიერ შეფასებული და 26 ოქტომბრის არჩევნების “ჰეშები”.
“თუ მე, როგორც ამომრჩეველს არ მაქვს საშუალება შევადარო, რომ აპარატზე ჩატვირთული კოდი იგივეა, რაც აუდიტმა შეამოწმა, რაში მეხმარება აუდიტი? ‘ჰეში’, რომელსაც აპარატი ქვითარზე ბეჭდავს, სრული სისტემური ‘ჰეშია’, აუდიტში კი ცალკეული კომპონენტებისაა მითითებული. სრული სისტემური კოდი არსად ჩანს. მაგალითად, ჩემს სახლში მაგიდის ‘ჰეშია’ 11111, კარის – 2222 და ა.შ. ხოლო ამ ყველაფრის ერთად – 7777. ამ მაგალითით მარტივად რომ ავხსნათ, გამოდის, რომ აპარატებზე მთლიანი სახლის ‘ჰეში’ იყო მითითებული. აუდიტში – მხოლოდ მაგიდის და კარის.”
კოდების შესახებ ეჭვები აქვთ სადამკვირვებლო ორგანიზაცია ISFED-შიც. “აუდიტის დასკვნაში არ წერია, რა მეთოდოლოგიით შეირჩა შესამოწმებელი აპარატები. თუმცა, რაც არ უნდა სარწმუნო მეთოდოლოგია ყოფილიყო, ისინი შემოწმდა არჩევნებამდე, დაახლოებით, ორი კვირით ადრე და ეს საკმარისზე მეტი დროა იმისთვის, რომ ფუნქციონალები, საწყისი კოდები შეცვლილიყო და სხვა ბრძანებებით ემუშავა კენჭისყრის დღეს. ჩვენ გვაინტერესებს, კენჭისყრის დღეს რა ხდებოდა აპარატებში, რა ფუნქციონალები ჰქონდა აქტიური და რა საწყისი კოდით მუშაობდა. ამ შეკითხვას არ სცემს აუდიტი პასუხს. ამიტომ, სხვა ძირითადი შეკითხვებიც პასუხგაუცემელი რჩება. აპარატები საოლქო საარჩევნო კომისიის საცავებიდან კი არ უნდა გაეტანათ, არამედ უშუალოდ არჩევნების შემდეგ საარჩევნო უბნებიდან უნდა წაეღო აუდიტორულ კომპანიას და შეემოწმებინა”, – გვეუბნება გიორგი მონიავა, ISFED-ის სამართლებრივი ექსპერტი.
PRO V&V-ის მეორე ფაზის აუდიტი 2024 წლის 23 ოქტომბრით თარიღდება. კომპანიამ 12-19 ოქტომბრის პერიოდში შეამოწმა 12 ვერიფიკაციის აპარატი (VIU Desktop 818-100), 12 ხმის მთვლელი (PCOS SAES-1800Plus) და 12 ტაბლეტ-კომპიუტერი (Lenovo Tab K11).
აუდიტის მეორე ფაზის მიზანი იყო, რომ Pro V&V-ის შეედარებინა ცესკოს სერვერებსა და ვერიფიკაციის აპარატებში ჩატვირთული სიების შესაბამისობა; ასევე კანდიდატთა სიების სიზუსტე და მათი ვალიდურობა. საბოლოოდ, დასკვნაში არ ჩანს, თუ რა დაადგინა აუდიტორმა სიების შემოწმების შედეგად, როგორ წარიმართა პროცესი, იყო თუ არა შესაბამისობა მათ შორის. დასკვნის გარდა ეს არც Pro V&V-ის რეკომენდაციებში იკითხება. სამაგიეროდ, ვკითხულობთ დადებით და ზოგად შეფასებას იმაზე, რომ ყველა შემოწმებულ აპარატს ჰქონდა საჭირო სახარჯი მასალა და არც ერთ მათგანს არ ჰქონდა ისეთი კომპონენტი, რომელიც არ სჭირდებოდა ფუნქციონირებისთვის.
შემოწმების პროცესს უძღვებოდა ცესკოს ტექნიკური წარმომადგენლობა, თუმცა ვინ იყო მათ რიგებში, ჩვენთვის უცნობია. ცესკო მათ ვინაობას არ გვიმხელს. დაზუსტებით ვიცით მხოლოდ ის, რომ ოპოზიცია არც ამ ტექნიკურ ზედამხედველობაში ჩართეს.
“ცესკოსგან ტექნიკური თანამშრომლების ვინაობა არჩევნებამდე ბევრჯერ მოვითხოვეთ, საჯაროდაც და წერილობითაც. გვაინტერესებდა, უშუალოდ აპარატურასთან ვის ჰქონდა შეხება. თუმცა, გვითხრეს პერსონალური ინფორმაციააო და არ მოგვცეს”, – გვითხრა ცესკოში “ნაციონალური მოძრაობის” წარმომადგენელმა დავით კირთაძემ.
აუდიტის მესამე ეტაპით უშუალოდ კენჭისყრის დღე შეფასდა. Pro V&V-იმ შეამოწმა რამდენად სწორად ტარდებოდა არჩევნები ელექტრონული ტექნოლოგიების დახმარებით და რამდენად ზუსტი იყო სიები. მათი დასკვნა არც ფარულობაზე ამბობს რაიმეს, არც “კარუსელზე” და სხვა ცნობილ და გავრცელებულ დარღვევებზე.
ისინი არჩევნების დღეს მხოლოდ სამი ჯგუფით და, ჯამში, 6 ადამიანით აკვირდებოდნენ. მათ მოინახულეს მხოლოდ თბილისის, თელავის და გორის ოლქები. დააკვირდნენ 168 ამომრჩევლის ქცევას. დასაკვირვებელი არეალიც თავად ცესკომ განსაზღვრა.
Pro V&V არ ყოფილა იმ ოლქებში, სადაც “ქართული ოცნების” ხმები არაბუნებრივად გაიზარდა და უპრეცენდენტო, 70%-ზე მეტი მხარდაჭერა მოიპოვეს. მაგალითად, მარნეულში, სადაც ბიულეტენები ხელითაც კი ჩაყარეს.
“ღია სივრცე კავკასიის” თავმჯდომარე, ირმა პავლიაშვილი მიიჩნევს, რომ აუდიტის დასკვნები ზოგადია, არჩევნების დღეზე დაკვირვების “ჩეკლისტი” კი მცირე.
“უფრო მეტი და დეტალური კითხვები უნდა ყოფილიყო. მინიმუმ, ერთ უბანს მაინც მთელი დღის განმავლობაში უნდა დაკვირვებოდნენ. აუდიტში ვერცერთ დარღვევას ვერ წავაწყდი. უშუალოდ პროცესში რომ არ ვყოფილიყავი ჩართული, აუდიტის წაკითხვისას ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდი, რომ 26 ოქტომბერს ის დარღვევები და ის გაყალბების სქემა მუშაობდა, რომელმაც არჩევნების შედეგების სანდოობის მიმართ კითხვები გააჩინა და მოქალაქეებს ბრაზი და პროტესტი გაუჩინა. აუდიტის მიხედვით, კენჭისყრის პროცესი ძალიან მშვიდ ვითარებაში მიმდინარეობდა და სისტემას ხარვეზები არ ჰქონია, თუმცა რეალობა ისაა, რომ არჩვნები მთლიანად დარღვევების ფონზე მიმდინარეობდა. დასკვნა ნეიტრალურია და იმ დარღვევებსა თუ დანაშაულის ნიშნებზე საუბარი არ არის. ამიტომ, ჩნდება მის სანდოობასთან კითხვები”, – გვითხრა პავლიაშვილმა.
არჩევნების მსვლელობასთან, აუდიტის პროცესთან და აუდიტორულ კომპანიასთან დაკავშირებით ერთადერთი, ვისაც კრიტიკული კითხვები არ უჩნდება, ცესკო და “ქართული ოცნებაა”. ჩვენ, არჩევნების შემდეგ, ცესკოს საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურთან ერთი ინტერვიუს ჩაწერა შევძელით მაშინც, როცა მასალას ვამზადებდით ვერიფიკაციის აპარატების ავკარგიანობაზე. უშუალოდ აუდიტის პროცესთან დაკავშირებით დამატებითი კითხვები გვქონდა. თუმცა, ცესკოში გვითხრეს, რომ აღარ დაგველაპარაკებოდნენ და რაც გვაინტერესებდა წერილობით საჯარო ინფორმაციის სახით გამოგვეთხოვა. ინტერვიუს ჩანაცვლების ამ პრაქტიკას ჩვენ აღარ მივმართავთ, რადგან, ინტერვიუს შეთანხმებამდე ჩვენ რაც საჯარო ინფორმაციის ფორმატს შეესაბამება ყველა ასეთი ინფორმაცია უკვე გამოთხოვილი გვაქვს. დარჩენილი კითხვები კი სწორედ ინტერვიუს ფორმატში ჯდება, თანაც საჯარო სამსახურის წარმომადგენლები წერილობით პასუხს აჭიანურებენ და უმეტესად, კრიტიკულ კითხვებს თავს არიდებენ ხოლმე.
მასალაში გამოყენებული წყაროები
