“აი, ფაქტი” მოლდოველ კოლეგებთან ერთად ოთხი თვეა იკვლევს, რა საერთო აქვს ჩვენს ქვეყნებში მოქმედ მართლმადიდებლურ ეკლესიებს. ვადარებთ, რას ეუბნებიან ამ ინსტიტუციების მსახური სასულიერო პირები მრევლს უკრაინაში მიმდინარე ომზე, კოვიდზე, ადამიანის უფლებებზე, დასავლურ სამყაროსა თუ შიდა პოლიტიკურ ამბებზე.
ავტორები: ნანუკა ბრეგაძე და აიდან იუსიფი
“ვაჭრობა” მეტი ძალაუფლებისა და სიმდიდრისთვის
გამოძიების ამ ნაწილში გიყვებით, რა ახდენს გავლენას მაღალი იერარქიის მქონე სასულიერო პირების პოლიტიკურ საქმიანობაზე, რა ფორმით მონაწილეობენ ისინი პროცესებში და როგორ ჰგავს ამ ნიშნით ქართული და მოლდოვური მართლმადიდებლური ეკლესიები ერთმანეთს.
იმისთვის, რომ ისტორია სრულყოფილი იყოს, ამბის თხრობა 1927 წლიდან უნდა დაიწყოს, რადგან ამ დროიდან მოყოლებული საქართველოს დამოუკიდებლად მოქმედი პატრიარქი აღარ ჰყოლია.
პატრიარქი ამბროსი ხელაია საქართველოს ეკლესიას 1921-27 წლებში მართავდა. ის რამდენიმეჯერ იყო დაპატიმრებული ბოლშევიკური მთავრობის მიერ. ხელაიას გარდაცვალების შემდეგ საპატრიარქოს სათავეში ქრისტეფორე მე-3 ჩაუდგა. მას სურდა საბჭოთა ხელისუფლებას ეკლესიასთან საერთო ენა გამოენახა. 1927 წელს მიტროპოლიტმა ქრისტეფორე ციცქიშვილმა საქართველოს ცენტრალურ აღმასრულებელ კომიტეტს მიმართა განცხადებით, სადაც წერია, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია უარს აცხადებდა საბჭოთა ხელისუფლებასთან კონფრონტაციაზე და მხარს უჭერდა მასთან თანამშრომლობას.
ქრისტეფორე მესამე საქართველოს საპატრიარქოს 1932 წლამდე მართავდა. მის შემდეგ საპატრიარქო ტახტი კალისტრატე ცინცაძეს ერგო. პატრიარქი სტალინის მიმართ კეთილგანწყობილი იყო, მას 1948 წელს მადლობის წერილიც გაუგზავნა. ადრეულ წლებში, კალისტრატე ცინცაძე კირიონისა და ამბროსის თანამოაზრე იყო და საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისთვის იბრძოდა. ის საპატრიარქოს 1952 წლამდე მართავდა.
კალისტრატედან ილია მეორემდე საქართველოს საპატრიარქო სამი მეთაურის ხელში იყო: მელქისედეკ III (1952-60 წლები), ეფრემ II (1960-72 წლები) და დავით VI (1972-77 წლები).
მელქისედეკი საბჭოთა ხელისუფლების მიმართ დიდი წინააღმდეგობით არ გამოირჩეოდა. მაშინდელი რელიგიის საქმეთა რწმუნებული, მოსე მექვაბიშვილი მელქისედეკს პარტიასა და მთავრობის მიმართ ლოიალურად მოიხსენიებს და წერს, რომ პატრიარქი მხარს უჭერს საბჭოთა კავშირის მთავრობას მშვიდობის დაცვის საქმეში.
თავდაპირველად, ეფრემ II საბჭოთა ხელისუფლებისთვის მიუღებელ, ე.წ. რეაქციულ სასულიერო პირთა რიგებში მოიაზრებოდა. ეპისკოპოსმა ეფრემმა რვა წელი ციმბირში, საბჭოთა საკონცენტრაციო ბანაკში გაატარა. დაბრუნების შემდეგ მთავრობის მიმართ წინააღმდეგობრივი საქმიანობა შეწყვიტა.
დავით VI-მ მელქისედეკის გზა გააგრძელა და მთავრობასთან კონფლიქტი არ ჰქონია. ის საბჭოთა კავშირის მშვიდობის დაცვის კომიტეტის წევრიც კი იყო.
თავის მხრივ, საბჭოთა ხელისუფლების მაღალჩინოსანი და შემდეგ საქართველოს პრეზიდენტი, ედუარდ შევარდნაძეც ამბობდა, რომ მაშინ კომუნისტური პარტია წყვეტდა, ვინ დაინიშნებოდა პატრიარქად. ამიტომ, პატრიარქების კეთილგანწყობა მაშინდელი მთავრობის მიმართ გასაკვირი არც უნდა იყოს.
პატრიარქ ილია მეორეს შეეძლო, საბჭოთა წარსულისა და რუსული გავლენისთვის თავიც დაეღწია და საპატრიარქოს კურსიც შეეცვალა. თუმცა, შემდეგ განვითარებული მოვლენები გვიჩვენებს, რომ საპატრიარქოსთვის ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში აქტიურად ჩარევა ხანდახან მთელი ერის ბედს განსაზღვრავდა.
ქართული ეკლესია ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, 90-ანი წლებიდან უფრო აქტიურად ჩაერთო. ზვიად გამსახურდიას, საქართველოს პირველ პრეზიდენტს პატრიარქთან დაძაბული ურთიერთობა ჰქონდა, რადგან გამსახურდიამ საპატრიარქოს ღიად კრიტიკა დაიწყო ჰომოსექსუალიზმზე, მომხვეჭელობასა და საბჭოთა კავშირის სპეც.სამსახურებთან თანამშრომლობის გამო.
ზვიად გამსახურდიასა და პატრიარქის ურთიერთობაზე საუბრისას უნდა გავითვალისწინოთ, რომ საბჭოთა კავშირი ჯერ კიდევ არსებობდა, პატრიარქი მთავრობის მიერ იყო შერჩეული, შესაბამისად, ანგარიშვალდებულებაც რეჟიმის მიმართ გააჩნდა.
ისიც საგულისხმოა, რომ პატრიარქმა არა გამსახურდიას ხელისუფლებას, არამედ პუტჩის ორგანიზატორებს, ეროვნული გვარდიის ხელმძღვანელ თენგიზ კიტოვანსა და “მხედრიონის” შემქმნელ ჯაბა იოსელიანს დაუჭირა მხარი.
2001 წელს, ჯაბა იოსელიანის იუბილეზე ილია მეორე თავად ყვებოდა, 1991 წელს, პუტჩამდე, როგორ გაამხნევა ციხეში მოშიმშილე იოსელიანი, რომ მას ჯერ კიდევ ბევრი საქმე ჰქონდა გასაკეთებელი.
როდესაც ილია II პატრიარქი გახდა, პაატა ზაქარეიშვილი მისი სტიქაროსანი იყო. 1993 წელს მან სასულიერო აკადემია დაასრულა. შემდეგ ადამიანის უფლებებითა და კონფლიქტებით დაინტერესდა. 2012 წლიდან 2016 წლამდე სახელმწიფო მინისტრიც იყო შერიგებისა და სამოქალაქო თანასწორობის საკითხებში.
ზაქარეიშვილმა ინტერვიუსას გვითხრა, რომ მისი დაკვირვებით, ილია ზვიად გამსახურდიაში ვერ ხედავდა მისთვის მისაღებ ძალას, რომ “გადამხტარიყო გამსახურდიას ნავში.”
“მართლმადიდებლური ეკლესია სახლმწიფოზეა შეზრდილი. ამას სიმფონიას ეძახიან მართლმადიდებლობაში. პატრიარქს სიმფონია საბჭოთა კავშირთან ჰქონდა. ქორწინებასავით არის. ერთ ქორწინებაში რომ ხარ, მეორეში ვერ იქნები. უნდა განქორწინდე ერთთან და დაქორწინდე მეორეზე. საქართველოს ეკლესია უკვე იყო ქორწინებაში, ანუ სიმფონიაში საბჭოთა კავშირთან და მის წინაშე იყო ვალდებული, როგორც ინსტიტუციონალურად საპატრიარქო, ისე პიროვნულად პატრიარქი. შევარდნაძე კი უკვე ნაცნობი იყო და ეს სიმფონია გაგრძელდა,” – ამბობს ზაქარეიშვილი.
ზაქარეიშვილის შეფასებით, შევარდნაძისა და პატრიარქის უკეთეს ურთიერთობაზე გავლენა ჰქონდა შევარდნაძის საბჭოთა წარსულს. ის იყო ადამიანი, რომელმაც იცოდა საბჭოთა კავშირი. გამსახურდია და პატრიარქი კი იდენტობითა და ღირებულებებით სხვადასხვა ტიპები იყვნენ.
საპატრიაქოსა და ხელისუფლებას შორის ვაჭრობის ტრადიციაც შევარდნაძის დროიდან უფრო გამყარდა. ის, რომ პატრიარქი იმთავითვე პოლიტიკური ფიგურა იყო, მეორე პრეზიდენტის ნათქვამიც მოწმობს, პატრიარქს საბჭოთა ხელისუფლება ნიშნავდაო.
რატომ ფინანსდება საპატრიარქო
შევარდნაძემ ხელისუფლებაში მოსვლა სწორედ ეკლესიის და პატრიარქის მხარდაჭერით სცადა. ის 1992 წელს საქართველოში დაბრუნების შემდეგ მართლმადიდებლად მოინათლა. მომდევნო წლის სექტემბერში, როდესაც სახელმწიფოს მეთაურის პოსტის დატოვების შესახებ განაცხადა, სწორედ ილია მეორემ გადააფიქრებინა: “მე უფლება მაქვს, როგორც საქართველოს სულიერ მამას და პირადად თქვენ სულიერ მამას, მოგცეთ ლოცვა-კურთხევა, რომ მთელ საქართველოს განუცხადოთ, რომ თქვენ ბრძანდებით საქართველოს მეთაური,” – მიმართა პატრიარქმა შევარდნაძეს, გულში ჩაიკრა და გადაკოცნა.
1995 წელს კი შევარდნაძე უკვე პრეზიდენტად აირჩიეს და მისი წინამორბედისგან განსხვავებით, ინაუგურაციის ერთ-ერთი ნაწილი სვეტიცხოვლის ტაძარში გაიმართა. ინაუგურაციისას პატრიარქმა ილია მეორემ შევარდნაძის გაპრეზიდენტებაზე თქვა, რომ “აღსრულდა განგება ღვთისა.”
პატრიარქს შევარდნაძის მხარდაჭერა დაუფასდა. სწორედ მისი მმართველობის დროს გაფორმდა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის კონსტიტუციური შეთანხმება. მისი ერთ-ერთი მუხლი საბჭოთა რეჟიმის მიერ ეკლესიისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას გულისხმობს.
ამ დროიდან მოყოლებული დაეკისრა სახელმწიფო ბიუჯეტს საპატრიარქოსთვის ყოველწლიურად დაფინანსების მიცემა, ისე რომ განსაზღვრული არ ყოფილა, რა ოდენობის იყო საბჭოთა ხელისუფლებისგან ეკლესიისთვის მიყენებული ზიანი და რამდენი წელი დასჭირდებოდა მთავრობას ამ ვალის დასაფარად. ამ ფულს დღემდე ვიხდით. ზიანი არც დღესაა შეფასებული.
აქ გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საქართველო საბჭოთა კავშირის სამართალმემკვიდრე არასდროს ყოფილა.
საერო და სასულიერო ხელისუფლებების ტანგო მესამე პრეზიდენტმა, მიხეილ სააკაშვილმაც გააგრძელა. თეოლოგ ბექა მინდიაშვილის შეფასებით, სააკაშვილს ეკლესიისგან დისტანცირების მცდელობა არ გამოუვიდა.
“ფიცი დადო გელათში, პატრიარქი მოიწვია კურთხევისთვის. თავიდან დისტანცირების მცდელობა იყო, მნიშვნელოვნად შეიზღუდა რელიგიური ექსტრემიზმი, დააკავეს მოძალადეები რელიგიური, ბევრი დაიჭირეს იეჰოვას მოწმეებზე თავდასხმის გამო, მაგრამ როგორც კი გაუჭირდა პოლიტიკურად 2007-2008 წლიდან, მთლიანად შეცვალა ეს პოლიტიკა,“ – ამბობს მინდიაშვილი.
2007 წლის ნოემბრის მოვლენების შემდეგ მიხეილ სააკაშვილი გადადგა. მისი ადგილი ნინო ბურჯანაძემ დაიკავა, რომელმაც 2007 წლის დეკემბერში ხელი მოაწერა 21 ბრძანებას, რომლითაც ჯამში საპატრიარქოს 574 ჰექტარზე მეტი ტყე გადასცა. აქედან 20 ბრძანება ერთ დღეს გამოსცა. ვადამდელი საპრეზიდენტო არჩევნები 2008 წლის იანვარში გაიმართა. ამის შემდეგ საპატრიარქომ დამატებით კიდევ 1,063 ჰა ტყე და დაცული ლანდშაფტი მიიღო.
ამ საკითხთან დაკავშირებით გვინდოდა ნინო ბურჯანაძეს გავსაუბრებოდით. გვაინტერესებდა, იყო თუ არა ეს მთავრობის ხარკი საპატრიარქოსადმი შეწირული. როგორც ნინო ბურჯანაძის პრესსამსახურის წარმომადგენელმა გვითხრა, პოლიტიკოსს ამ საკითხზე საუბარი არ სურს, ამბობს, რომ პერსონალური ურთიერთობა აქვს ილია მეორესთან, უყვარს, დიდ პატივს სცემს, მაგრამ ეს არ არის როგორც პარტიის თავმჯდომარის ან პოლიტიკოსის ურთიერთობა პატრიარქთანო.
სააკაშვილის მთავრობა საპატრიარქოს ყოველწლიურ დაფინანსებას თავიდან ნელ-ნელა უზრდიდა. 2009 წელს, აგვისტოს ომის შემდეგ კი საპატრიარქოს დაფინანსება ნახტომისებურად გაიზარდა.
გარდა ცენტრალური ბიუჯეტისა, საპატრიარქო დაფინანსებას პრეზიდენტის და მთავრობის სარეზერვო ფონდებიდანაც იღებდა. 2004-დან დღემდე ამ ფონდებისგან საპატრიარქოს და მის ბალანსზე არსებული ორგანიზაციებისთვის, ჯამში, 7 მილიონ ლარამდეა ჩარიცხული.
“აი, ფაქტმა” მუნიციპალიტეტებიდან გამოითხოვა საპატრიარქოს ეპარქიებისთვის ჩარიცხული თანხების შესახებ ინფორმაცია. ადგილობრივი თვითმმართველობის ბიუჯეტებიდან 2002-2022 წლებში ეპარქიებისთვის 56 მილიონ ლარზე მეტია გადარიცხული.
საქართველოსგან განსხვავებით, მოლდოვაში ეკლესია ბიუჯეტიდან რეგულარულ დაფინანსებას არ იღებს. თუმცა, იქაც არსებობს ადგილობრივი მთავრობებიდან მართლმადიდებლური ეკლესიის საჭიროებების დაფინანსების პრაქტიკა. მაგალითად, მერიები ეკლესიებს ურიცხავენ თანხას ინფრასტრუქტურული პრობლემების მოსაგვარებლად, ტაძრების გასარემონტებლად ან საჭირო ნივთების შესაძენად. მსგავსად ხდება საქართველოშიც.
იხილეთ ამ პროექტის სხვა გამოძიებები:
- ქადაგება რუსეთის საამებლად – ნაწილი 1
- ქადაგება რუსეთის საამებლად – ნაწილი 2
- ქადაგება რუსეთის საამებლად – ნაწილი 3
- ქადაგება რუსეთის საამებლად – ნაწილი 4
საპატრიარქო და პოლიტიკა
როცა სააკაშვილის პოლიტიკური კარიერა კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა, საპატრიარქოში გადაწყვიტეს, რომ მხარი ივანიშვილისთვის უნდა დაეჭირათ. მიუხედავად იმისა, 2012 წლის 5 ივლისის სინოდის სხდომაზე ეკლესიის ნეიტრალურ პოზიციაზე ისაუბრეს, სასულერო პირების ნაწილი უფრო აქტიურად ჩაება საარჩევნო კამპანიაში, ივანიშვილის სასარგებლოდ. ზოგი მედიასთან მის მხარდამჭერ კომენტარებს აკეთებდა და ივანიშვილს ლოცავდა, ზოგი მის აქციებში მონაწილეობდა და ავტომობილზე “ოცნების” პლაკატებს აკრავდა.
2011 წლის ოქტომბერში, მას შემდეგ რაც ივანიშვილმა პოლიტიკაში მოსვლის შესახებ საჯაროდ განაცხადა, ის თავად ესტუმრა პატრიარქს და თქვა: “ეს იყო ერთ-ერთი ბედნიერი დღე ჩემს ცხოვრებაში. რამდენჯერმე ვარ შეხვედრილი უწმინდესთან. დღეს იყო საინტერესო შეხვედრა, მივიღე ბევრი რჩევა მისგან, რომელსაც გავითვალისწინებ და რომლებიც დამეხმარება ჩემს მომავალ მოღვაწეობაში.”
თავის მხრივ, ილია მეორემაც განაცხადა, რომ ივანიშვილთან ნაყოფიერი შეხვედრა ჰქონდა. „მოხარულები ვართ, რომ საპატრიარქოში მობრძანდა ბატონი ბიძინა ივანიშვილი. ჩვენ ვისაუბრეთ ბევრ საკითხზე, განსაკუთრებით საქართველოს მომავალსა და დღევანდელ დღეზე. ვფიქრობ, ყველაფერი კარგად იქნება,” – თქვა პატრიარქმა მაშინ.
2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინა პერიოდში სასულიერო პირების მხრიდან აგიტაციაზე წერს საქართველოს “ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციაც” სადამკვირვებლო მისიის ფარგლებში შექმნილ დოკუმენტში.
“წინასაარჩევნო პერიოდის მანძილზე დაფიქსირდა სასულიერო პირების მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელებისას პოლიტიკური მოსაზრებების აშკარა გამოხატვისა და წინასაარჩევნო ღონისძიებებში მონაწილეობის სხვადასხვა ფაქტი, რაც კანონმდებლობით აკრძალული არ არის. თუმცა, ვფიქრობთ, რომ სასულიერო პირებს, მათი სტატუსიდან გამომდინარე, განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებთ პოლიტიკური გამოხატვის თავისუფლების განხორციელებისას,“ – წერია ანგარიშში.
“ამ არჩევნებს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს საქართველოს მომავლისთვის. თუ ისევ არსებული ხელისუფლება დარჩა, მე გარწმუნებთ, რომ საქართველო აღარ იარსებებს,” – ქადაგებდა მიტროპოლიტი იობი 2012 წლის ივლისში.
არჩევნებს პატრიარქიც განსაკუთრებულად ელოდებოდა. საგულისხმოა, რომ ილია მეორე არცერთ მომდევნო არჩევნებზე მსგავსად არ აქტიურობდა. 2012 წლის მარტში დიპლომატებს საპარლამენტო არჩევნებში დახმარება სთხოვა, ივლისში პრეზიდენტს ირიბად მიუთითა, რომ ხელისუფლება მშვიდობიანად გადაებარებინა “ქართული ოცნებისთვის,” აგვისტო-სექტემბერში კი საკვირაო ქადაგებისას ხალხს აქტიურად მოუწოდებდა არჩევნებზე მისულიყვნენ, პროცესი მშვიდობიანად ჩატარებულიყო და სასულიერო პირებს ლოცვების გაძლიერებას სთხოვდა.
პატრიარქმა 2016 წლის საპარლამენტო არჩევნების მშვიდობიანად ჩატარება მრევლს სამების ტაძარში მიულოცა: “მე მინდა მოგილოცოთ მშვიდობით ჩატარებული არჩევნები, რომელიც გუშინ ჩატარდა. ესეც ნიშანია, რომ იზრდება სიყვარული საქართველოში. მაგრამ მე მინდა ამავე დროს ვუთხრა, რომ ეს გამარჯვება ერთი პარტიისა კიარ იყო, მთელი საქართველოს გამარჯვებაა.”
ხუთი დღის შემდეგ კი სვეტიცხოვლის საკათედრო ტაძარში სადღესასწაულო წირვის დასრულების შემდეგ, პრემიერმინისტრ კვირიკაშვილს არჩევნების მშვიდობიანად დასრულება მიულოცა:
„ჩვენ ვულოცავთ პრემიერმინისტრს და მთავრობას ამ დიდ დღესასწაულს. მე მინდა მივულოცო მშვიდობით ჩატარებული არჩევნები. ეს არის თქვენი დიდი დამსახურება, ბატონო გიორგი,“ – განაცხადა პატრიარქმა სვეტიცხოვლის ტაძარში.
“დემოკრატიის კვლევის ინსტიტუტი” რელიგიური ორგანიზაციებისა და სასულიერო პირების წინასაარჩევნო კამპანიაში მონაწილეობას 2020 წლის 15 ოქტომბრიდან აკვირდებოდა. მათი მონიტორინგის მიხედვით, 2020 წლის 1 სექტემბრიდან 29 ოქტომბრის ჩათვლით, მღვდელმთავრები პარტია „ქართული ოცნების“ მაჟორიტარი კანდიდატების წარდგენას რვა შემთხვევაში დაესწრნენ.
სასულიერო პირები ესწრებოდნენ პარტიის „ქართული იდეა“ მაჟორიტარი დეპუტატების დასახელებასაც. პირველი ოქტომბრიდან 29 ოქტომბრის ჩათვლით, ორგანიზაციის დაკვირვებით, სოციალურ ქსელში გამოქვეყნდა და მედია საშუალებების მიერ გაშუქდა სასულიერო პირების მხრიდან წინასაარჩევნო აგიტაციის არანაკლებ რვა შემთხვევა.
“დემოკრატიის კვლევის ინსტიტუტის” შეფასებით, დაახლოებით, 15 შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა საარჩევნო სუბიექტების მიერ რელიგიური ორგანიზაციებისა და კონკრეტულ სასულიერო პირთა გამოყენების ფაქტებს, სავარაუდოდ, ამომრჩეველთა ნებაზე ზეგავლენის მოხდენის მიზნით.
“კანონმდებლობა სასულიერო პირის აქტიურობას წინასაარჩევნო პერიოდში არ კრძალავს და ეს მართალიც არის, იმიტომ, რომ შემდეგ უკვე გამოხატვის თავისუფლებას ვეჩეხებით. მეორე მხრივ, აკრძალულია აგიტაცია რელიგიური ორგანიზაციის სახელით. ქადაგებისას რთულია გამიჯნოს მრევლმა მოძღვარი ესაუბრება როგორც ეკლესია, თუ როგორც კონკრეტული პირი. ალბათ, უნდა განვმარტოთ როგორც ეკლესია და ასე თუ მივუდგებით, ამ შემთხვევაში არ არის გამორიცხული, რომ გარკვეული ზეგავლენაც ჰქონდეს სასულიერო პირს მრევლზე, ანუ ამომრჩევლზე,” – ამბობს თათია კონიაშვილი, კვლევის თანაავტორი.
არჩევნებში საკუთარი გავლენის გამოყენებას არც მოლდოველი სასულიერო პირები უშინდებოდნენ. ეს ტენდენცია განსაკუთრებით პრეზიდენ მაია სანდუს წინასაარჩევნო კამპანიისას შეინიშნებოდა, ოღონდ მღვდლები მაშინ სანდუს კანდიდატურის წინააღმდეგ გამოდიოდნენ. სანდუ დასავლური ღირებულებების გულშემატკივარი პოლიტიკოსია და ახლა რუსული სპეცსამსახურები მისი მმართველობის დასამხობად სპეცოპერაციას ატარებენ. შესაბამისად, გასაგები უნდა იყოს, რატომ უცხადებდა რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის ნაწილად მყოფი მოლდოვური ეკლესია მას უნდობლობას.
საპატრიარქო კანონმდებლის როლში
“სახელმწიფო, ერთი მხრივ, პოლიტიკური ლეგიტიმაციის მოპოვებისთვის იყენებს მართლმადიდებელ ეკლესიას, მეორე მხრივ, ხშირად თავად საპატრიარქო ცდილობს პოლიტიკურ და სამართლებრივ საკითხებში ჩარევასა და გადაწყვეტილებების მიღებაზე გავლენის მოხდენას,” – წერია “ტოლერანტობის და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის” 2020 წლის ანგარიშში.
კვლევის ავტორი, მაკო ღავთაძე გვეუბნება, რომ პოლიტიკური ელიტა საპატრიარქოს მხარდაჭერისა და ნდობის მოპოვებას საკუთარი პოლიტიკური მიზნებისთვის ცდილობს და ამ ურთიერთობას ხშირად ადამიანის უფლებები და საზოგადოების კეთილდღეობა ეწირება.
“ხშირად ეს ურთიერთობები, რომელსაც ხელისუფლება არჩევს საპატრიარქოსთან მხარდაჭერის მოსაპოვებლად, უგულობელყოფს ადამიანის უფლებებს, თანასწორობისა და სეკულარობის პრინციპს. სახელმწიფოსა და რელიგიის გამიჯვნის პრინციპი, რომელიც ჩვენი კონსტიტუციით დაცული უნდა იყოს. პრაქტიკა კი აბსოლუტურად საპირისპიროა,” – ამბობს ღავთაძე.
ბოლო ათწლეულში ასეთი “ჩარევები” ხშირად ვნახეთ.
2011 წელი – საპატრიარქო აპროტესტებდა საქართველოს პარლამენტის მიერ რელიგიური კონფესიებისთვის საჯარო იურიდიული პირის სტატუსის მინიჭებას. მას შემდეგ, რაც პრეზიდენტმა სააკაშვილმა კანონს ვეტო არ დაადო, თბილისის ქუჩები მრევლითა და საულიერო პირებით გაივსო. ათობით სასულიერო პირის ხელმძღვანელობით რამდენიმე ათასმა ადამიანმა ქაშუეთის ეკლესიიდან მსვლელობა გამართა სამების საკათედრო ტაძრისკენ. თუმცა, საბოლოოდ კანონი მაინც მიიღეს.
2014 წელი – ანტიდისკრიმინაციული კანონის მიღება კი ის საკითხია, რომელიც საპატრიარქომ ივანიშვილის ხელისუფლებას დღემდე ვერ აპატია. ამ კანონით იკრძალება ნებისმიერი სახის, მათ შორის ასაკობრივი, ჯანმართელობის მდგომარეობის, შეზღუდული შესაძლებლობების, სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული ნიშნით დისკრიმიანცია. საპატრიარქოს უკმაყოფილება აღნიშნულ ჩამონათვალში “სექსუალური ორიენტაციისა” და “გენდერული იდენტობის” მითითებამ გამოიწვია. საბოლოო ჯამში, სახელმწიფომ მათთან კონსულტაციები გამართა და კანონპროექტის შინაარსი ნაწილობრივ შეიცვალა.
2014 წელი – ილია მეორე პირადად ეწინააღმდეგებოდა ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსს, რომელიც პარლამენტმა 2014 წელს მიიღო. “ეს თუ განხორციელდა, ჩვენ მივალთ საქართველოს დაშლამდე, ჩვენ არასდროს შევურიგდებით ამას და ყველაფერს გავაკეთებთ, რომ ეს არ შესრულდეს,” – განაცხადა ილია მეორემ, კანონპროექტთან დაკავშირებით. მიტროპოლიტი ანანია ჯაფარიძე კი ამბობდა, რომ კანონპროექტი საქართველოში ეთნიკური ნიშნით თვითმმართველ რეგიონებს ჩამოაყალიბებდა. ამის მერე პატრიარქს საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე დავით უსუფაშვილი და პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი შეხვდნენ, რის შემდეგაც კოდექსში არსებული მეშვიდე კარი, რომლის ამოღებასაც საპატრიარქო ითხოვდა, შეიცვალა. ამ საკითხთან დაკავშირებით გვინდოდა დავით უსუფაშვილისთვის გვეკითხა, თუმცა შემოგვითვალა, რომ კომენტარს ვერ გააკეთებდა.
2016 წელი – განათლების სამინისტრომ დაამტკიცა ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომელშიც მოხვდა საგნები “მე და საზოგადოება” და “ჩვენი საქართველო.” სინოდს ეს ამბავი არ მოეწონა და საპატრიაქოსთან არსებული განათლების ცენტრის მითითებით, ავტორებმა სახელმძღვანელოდან ამოიღეს ტერმინი “გენდერული იდენტობა,” კატეგორიები “ლიბერალიზმი” და “დემოკრატიული ღირებულებები.” თუმცა ეს მათთვის საკმარისი არ აღმოჩნდა, რადგან საკუთარ გვერდზე დაწერეს, რომ მიუხედავად ცვლილებებისა, “ორივე საგნის პროექტი მაინც მოითხოვს ძირეულ გადახედვას და გადაკეთებას.”
საპატრიარქოს მხარდაჭერის შენარჩუნება არც ივანიშვილის მთავრობას უჯდება იაფი. თუმცა, საქმე ისაა, რომ ამ ფასს ჩვენი გადასახადებიდან შესული ფულით ან სახელმწიფოს რესურსით იხდიან და არა საკუთარი ჯიბიდან.
ივანიშვილის მთავრობის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ საპატრიარქოს დაფინანსება ნახტომისებურად აღარ გაზრდილა. თუმცა, მილიონობით ლარი გვაქვს გადარიცხული ბიუჯეტიდან და ათასობით კვადრატული სახელმწიფო მიწა ნაჩუქარი.
2021 წელი პოლიტიკურად დაძაბული იყო. გაზაფხულზე ჯერ შარლ მიშელის მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა, შემოდგომაზე კი ადგილობრივი არჩევნები იყო, რომლის პოლიტიკურ მნიშვნელობაზე ყველა ყურადღებას ამახვილებდა. რა თქმა უნდა, მთავრობას ამ პროცესში საპატრიარქოს მხარდაჭერა კვლავ სჭირდებოდა.
2021 წელს ძალაში შევიდა კანონი, რომლის მიხედვითაც, საპატრიარქოს შეუძლია მოითხოვოს ტყის ყველა ის ნაკვეთი, რომელიც ეკლესია-მონასტრების მიმდებარედაა და ფართობი არ აღემატება 20 ჰას.
მიუხედავად იმისა, რომ საპატრიარქოსა და მთავრობის ურთიერთობა, ერთი შეხედვით მწყობრი და შეთანხმებული ჩანს, ღვთისმეტყველი ზვიად ცაბაძე ფიქრობს, რომ საპატრიარქოს წინა მთავრობაზე მეტი გავლენა ჰქონდა, რადგან მათ სუსტ რგოლად მიიჩნევდა. რასაც ვერ იტყვის “ქართული ოცნების” მთვრობაზე.
“ქართულ ოცნებას” დღეს სუსტ მოთამაშედ აღარ თვლის საპატრიარქო. იმიტომ დაიწყო კომპრომატები. შეიძლება ერთმანეთს ეხმარებიან, მაგრამ გადის ზღვარი და ერთმანეთთან მიმართებაში ვერ გადაკვეთავენ ამ ზღვარს,” – გვეუბნება ცაბაძე.
კომპრომატებში 2021 წლის სექტემბერში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურიდან გაჟონილი მასალები იგულისხმება. ათიათასობით დოკუმენტში აღწერილია სასულიერო პირების ბიზნესაქმიანობის, სასიყვარულო ურთიერთობების, რუსეთთან კავშირებისა თუ სხვა, შიდა ინსტიტუციონალური ამბები. მასალებიდან გასაგებია ისიც, რომ სუს სასულიერო პირებს წლებია უთვალთვალებს.
თეოლოგი ბექა მინდიაშვილიც ფიქრობს, რომ ამ ფაილების გამოქვეყნებით არსებულმა ხელისუფლებამ საპატრიარქოს დაბეჩავება სცადა და გამოუვიდა კიდეც.
“მთელი ეს სკანდალები მოწამვლასთან დაკავშირებით, პეტრე ცაავას გამოსვლები, იაკობის გამოსვლები, ბოლოს კრებსების გამოქვეყნება – მიმართული იყო სწორედ იქითკენ, რომ ხელისუფლებას მოეხერხებინა საპატრიარქოს დამორჩილება, მოთვინიერება. განსაკუთრებით კრებსების მერე საპატრიარქო ძალაგამოცლილია და ხელისუფლების ინტერესს ემსახურება. ხელისუფლებასთან დაპირისპირების ძალა არ აქვს ახლა. ერთადერთი, შეუძლია, რომ ხელისუფლების ინტერესები გაახმოვანოს საჯარო სივრცეში,“ – გვეუბნება მინდიაშვილი.
ის, რომ საპატრიარქო ხშირად იმას აჟღერებს, რასაც მთავრობა ამბობს, კარგად გამოჩნდა უკრაინაში რუსეთის მიერ გაჩაღებული ომის მაგალითზეც. სასულიერო პირები კვერს უკრავდნენ მთავრობას, როცა ისინი აცხადებდნენ, რომ რუსეთის წინააღმდეგ სანქციებს ვერ შეუერთდებიან.
წინ 2024 წლის არჩევნებია. მანამდე კი 2023 წელია დასასრულებელი და არც შიდა და არც გეოპოლიტიკური მდგომარეობაა ისეთი, მმართველ ძალას რომ უნდა. როგორ გამოიყენებს მთავრობა საპატრიარქოს საკუთარი პოლიტიკური მიზნებისთვის და რა ხეირს ნახავს ამით უმაღლესი სასულიერო რგოლი, ამასაც შევიტყობთ, რადგან “არარაი არს დაფარული, რომელი არა გამოცხადნეს.”
პროექტი მომზადებულია journalismfund.eu-ს ფინანსური მხარდაჭერით. მასალაში გამოთქმული მოსაზრებები, შეიძლება, არ ასახავდეს დონორის პოზიციას.
მასალაში გამოყენებული წყაროების სანახავად მიჰყევით ბმულს
