ნერგეეთის მეწყერი: შეგვეძლო ტრაგედიის თავიდან აცილება?

2024 წლის 7 თებერვალს, ბაღდათის სოფელ ნერგეეთში მეწყერმა 9 ადამიანი მოკლა, მათ შორის, მამა და მისი სამი შვილი. გარემოს დაცვის სამინისტროს ზუსტად 10 დღე დასჭირდა, რომ ეს ტრაგედიაც უხვი ნალექისთვის დაებრალებინა და მორიგ ჯერზე ეთქვა, რომ თავად ადამიანების გადასარჩენად  არაფრის გაკეთება შეეძლო.

ჩვენ ოთხი თვე ვაგროვებდით მტკიცებულებებსა და ამბებს, რომლებიც მოწმობს, რომ მთავრობამ, ცენტრალურმაც და ადგილობრივმაც, ჯერ კიდევ 2019 წლიდან იცოდა, რომ ნერგეეთში მეწყერი დროდადრო აქტიურდებოდა. 2019 წელს ერთ-ერთი ნერგეეთელის ეზო ისე დაიმეწყრა, რომ ეს ფაქტი გარემოს ეროვნული სააგენტოს ყოველწლიურ გეოლოგიურ ბიულეტენშიც მოხვდა და ბაღდათის მერიამ მისი სახლი გაამაგრა კიდეც. 2017 და 2022 წლებში კიდევ ერთი ადგილობრივის ეზო შემოწმდა.

მაშ, რამ გამოიწვია მთავრობის უყურადღებობა და რატომ ვერ შეფასდა დროულად ის საფრთხე, რომელსაც ოთხი ოჯახის დაღუპვა მოჰყვა? ჩვენი ჟურნალისტური მოკვლევიდან სწორედ ამ კითხვებზე პასუხებს გაიგებთ.

სტიქიის ღამე – ნერგეეთი, 7 თებერვალი

76 წლის გოგუცა სოსელიას ექვსსულიანი ოჯახი სოფელ ნერგეეთიდან, უკვე ოთხ თვეზე მეტია, ბაღდათში, დროებით საცხოვრებელში ცხოვრობს. მათი სოფლის სახლი 2024 წლის 7 თებერვალს ნერგეეთში ჩამოწოლილმა მეწყერმა ისე დააზიანა, რომ იქ ცხოვრება სიცოცხლისთვის სახიფათო გახდა. ოჯახს ბინის ქირას ბაღდათის მერია უხდის. სოსელიების ოჯახი მშობლიურ სოფელს ვეღარ დაუბრუნდება.

სტიქიამდე ნერგეეთში სამი დღე იწვიმა. იმ ღამით, კი, როცა სოფელმა დაიძინა, ნერგეეთის პირველი ქუჩის გორაკზე შეფენილ დასახლებაში მოულოდენლად მიწის მასა მოწყდა: მეწყერს რამდენიმე წამში შეეწირა ოთხი ოჯახი.  დაიღუპა 9 ადამიანი, მათ შორის – ბავშვები. მაშველებმა რვა დაღუპული მალევე იპოვეს,  ერთი კი – მოგვიანებით. დაზიანდა საავტომობილო გზა, გაზისა და წყლის მილები, ელექტროგადამცემი ხაზი.

მეწყრის კვალი ახლაც კარგად მოსჩანს ბაღდათიდან. გზიდანაც დაინახავთ ხეების გარეშე დარჩენილ ფერდობს – ყავისფერი, გამხმარი ტალახის დიდ ზოლს, რომელიც მის ირგვლივ სიმწვანის გამო, კიდევ უფრო მკვეთრად მოჩანს. ხეებს შორის, გადარჩენილი სახლების სახურავებსაც შენიშნავთ. გორაკს ქვემოთ, მდინარე ხანისწყლის ნაპირზე კი, მიწაში ნახევრად ჩამარხულ სახურავის ნაგლეჯებს, გახუნებულ ნაჭრებსა და ფიცრებს წააწყდებით. ყველაფერი იმაზე მიანიშნებს, რომ ამ ადგილს სტიქიამ გადაუარა.  ნამეწყრალს გაღმა და გადმოღმა  შვიდი სახლი თებერვლის მერე მიტოვებულია.

გოგუცა სოსელიას სახლი გორაკის ფერდზე, ნამეწყრალი ადგილის გვერდით დგას. მეორე სართულის აივანი სახურავიანად მიწაზე გდია, ეზო ტრაქტორით გადახნულს ჰგავს. სახლის შესასვლელთან ფუტკრის ცისფერი სკებია. სკების ირგვლივ, მიწიდან ამოჩრილა მეწყერში ჩამარხული ფიჭის ჩარჩოები, ტანსაცმელი, ავეჯი.

გოგუცა სახლის კართან დამხვდა. იმ მდინარეს გადაჰყურებდა, რომელმაც მეზობლები მოსტაცა. თურმე, დღე მაინც მოდის თავის სახლში, ფუტკარს და ორ ძაღლს პატრონობს, ხანდახან სახლსაც მიალაგ-მოალაგებს ხოლმე.

“მეცოდება აქაურობა”, – ამბობს გოგუცა.

ეს მისი ქმრის ოჯახის სახლია. თავად აქ 1970-იანი წლებიდან ცხოვრობს და  ყველაფერი, რაც გარშემოა, მათი შრომის შედეგია.

‘’არ შეგეშინდეთ, ხშირად დავდივარ აქ”,   – მითხრა, როცა პირველი სართულის კარში შესასვლელად მიწაზე ნახევრად გაწოლილი სახურავის ქვეშ გავძვერი.

‘’აი, იქ კარი იყო”, – ცარიელ ჩარჩოზე მიგვითითებს გოგუცა, – “აქ კი, ტრაქტორით გადავყარეთ მიწა. მეწყერს პირველად ეს კარი გადაუგდია იქით. ღამე რომ ამ ოთახში დავრჩენილიყავით, ვერც ერთი გადავრჩებოდით”, – მერე მეწყრისგან დაზიანებულ ოთახებს გვათვალიერებინებს.

მისაღები ოთახის იატაკს პარკეტის ნაცვლად ტალახის დამსკდარი ფენა ფარავს. დივანი ამოყირავებულია. კედელზე შპალერის ნაფლეთები ჰკიდია. მაგიდაზე კი ტალახსა და წყალში გდებისგან დამპალი ბალიშები ყრია. მისაღების უკან საკუჭნაო და მარანია. იქაურობაც  მიწითაა სავსე. მიწის მასა მხოლოდ პირველ სართულზე შევარდა – მეორე სართულს, სადაც ოჯახის ექვსივე წევრს ეძინა, მეწყერი ვერ მისწვდა.

‘’წყალს გამოუტანია მაგიდა, გარეთ დაცურავდა. ფარდები სულ ჩამოგლეჯილი იყო. ან როგორ გამოიტანა ამსიმძიმე მაგიდა? რა ძლიერი ყოფილა წყალი”.

გოგუცა იხსენებს, რომ ვერანდის ჩამოვარდნის ხმა ღამის ორ საათზე გაიგონეს და მაშინვე მეზობლებთან დარეკეს – მიწისძვრა ეგონათ.

‘’თურმე, აქ ქვეყანა დაქცეულა… მეზობლის სახლი, ბალავრიანად გადაიტანა [მდინარის] გაღმა, ისე რომ ასფალტი არც ჩამოტეხილა… ოთხი ბავშვი დაიღუპა, სკოლის მოსწავლეები, ერთი – სტუდენტი. ცხრა ადამიანი გაიტაცა წყალმა. ჩვენ მეზობლის ახორმა (საქონლის სადგომი) გადაგვარჩინა. მიწა რომ მოდიოდა, ჯერ მას დაეტაკა’’, – იხსენებს გოგუცა.

სოსელიების ოჯახს  ხელისუფლებამ ახალი საცხოვრებლის მოსაწყობად 30 ათასი ლარი შესთავაზა, თუმცა გოგუცა ამბობს, რომ ამ ფასად, ახალი მიწის პოვნა და სახლის აშენებაც გაუჭირდებათ და ექვსსულიანი ოჯახისთვის ბინის ყიდვაც.

სოსელიების გარდა, ნერგეეთის პირველი ქუჩიდან შვიდი ოჯახია გასახლებული. დღეს დროებით ყველა ბაღდათში ცხოვრობს, ქირით. ნერგეეთში  მისულებს, გოგუცას გარდა, კიდევ ორ ოჯახში დაგვხვდნენ – დიდი ხნით თავიანთ  ეზო-კარს მაინც ვერ ტოვებენ და დასახედად აკითხავენ ხოლმე.

ბაღდათის მერიამ მოგვწერა, მეწყრის მიმდებარედ მცხოვრებმა ხუთმა ოჯახმა, ცენტრალური ხელისუფლების მიერ გამოყოფილი საკომპენსაციო თანხით უკვე შეიძინა საცხოვრებელი სახლი, ერთი ოჯახი კი ქირით ცხოვრობსო. თუმცა, სოფელში ჩვენთვის ამაზე არაფერი უთქვამთ (მეშვიდე ოჯახმა ქირით გასვლაზეც უარი განაცხადა და ბაღდათში, შვილთან ცხოვრობს).

იყო თუ არა სტიქიამდე რამე საეჭვო? გოგუცამ მხოლოდ ის იცის, რომ მის ეზოში მიწა მუდმივად “ცოცავდა”,  მთიდან კი დროდადრო წყალი ჩამოდიოდა. ეზოში გამოსულებს, გოგუცამ, სწორედ მთიდან ახლადჩამოტანილ  მიწაზე მიგვანიშნა – ტრაქტორებმა გაასწორეს, მაგრამ ისევ დაიძრაო.

“აქეთ მხარეს არის მდინარე და იქ ეყარა სახლებისგან რაც დარჩა. ისეთი ძლიერი სიჩქარით იყო დარტყმა,  რომ ეს ოთხი ოჯახი, ხალხიანად, საერთოდ გაქრა იქედან. ნაწილ-ნაწილ ვპოულობდით ადამიანებს. რვა ბავშვი დავმარხეთ ერთ დღეში. ცოდვის დღე იყო, მაგრამ რა გვექნა ჩვენ, ვთქვათ?” – ასე იხსენებს 7 თებერვლის ტრაგედიას ნერგეეთელი მევლუდ ნერგაძეც, რომელიც ამავე სოფლის მეორე ქუჩაზე ცხოვრობს, მეწყერსაშიში ზონისგან შორს. მას დღემდე ეშინია დაძინების. 

მევლუდ ნერგაძის შიში არ არის უსაფუძვლო. ნერგეეთში რომ მეწყერსაშიში ადგილი იყო, ეს გარემოს ეროვნულმა სააგენტომ და ბაღდათის მერიამ იცოდნენ, მაგრამ კონკრეტულად სტიქიის ადგილი სააგენტოს დეტალურად არ შეუსწავლია.

რა იცოდა მთავრობამ წინასწარ მოსალოდნელ საფრთხეზე?

როგორც კვლევისას გავარკვიეთ, გარემოს დაცვის სააგენტომ 2021 წელს ბაღდათში სულ 14 დასახლებული პუნქტი შეამოწმა, მათ შორის სოფელი ნერგეეთიც.

შედეგად მომზადდა ყოველწლიური გეოგრაფიული ბიულეტენი, რომელშიც პირდაპირ წერია, რომ მომდევნო წელს მეწყრული პროცესების განვითარება მოსალოდნელი იყო სოფელ ნერგეეთში, დიმში, პირველ და მეორე ობჩაში, წითელხევში, ზეგანში, ფერსათსა და შუბანში.

ამავე დოკუმენტში მოცემულია რეკომენდაციებიც, რომელიც ადგილობრივმა მთავრობამ რისკების შესამცირებლად უნდა შეასრულოს. ასევე, აღწერილია ის სამუშაოები, რაც უკვე ჩატარდა. მაგალითად, წერია, რომ ნერგეეთის მეორე ქუჩაზე, ერთ-ერთი მოსახლის ეზოსთან მერიამ ააშენა დამცავი კედელი.

ბაღდათის სხვა სოფლებზეც გაცემულია რეკომენდაციები, მაგალითად სოფელ მეორე ობჩაზე, სოფელ ზეგანზე, წითელხევსა და ქალაქ ბაღდათზე. აქ სააგენტო მერიას ავალებდა:

• მეწყერსაწინააღმდეგო კედლის მოწყობას;
• ზედაპირული წყლების რეგულირებას;
• ეროზიის საწინააღმდეგო კედლის მოწყობას და ა.შ.

რეკომენდაციების ნაწილი ამ სოფლებში შესრულებულია.

გეოლოგიურ ბიულეტენში აღწერილია საქართველოს რომელ მუნიციპალიტეტში, რომელ სოფელში, სად და რამდენი მეწყერსაშიში ზონა შეისწავლეს. იქვეა ჩამოთვლილი ის რეკომენდაციებიც, რომლებიც ადგილობრივმა მთავრობამ მეწყრისგან თავდასაცავად უნდა შეასრულოს. თუმცა, შეარულებს თუ არა მერია სააგენტოს მიცემულ რეკომენდაციას, ამას აღარავინ აკონტროლებს. ეს ბიულეტენი ყველა შესაბამის უწყებაში იგზავნება და სააგენტოს ვებ გვერდზეც ქვეყნდება.

ნერგეეთი, სააგენტოს ყურადღების ცენტრში ადრეც არაერთხელ მოხვდა: ადგილობრივმა მთავრობამ კარგად იცოდა, რომ ადგილი მეწყერსაშიში იყო. 

ადგილობრივი მცხოვრების, დარეჯან რობაქიძის სახლთან რომ მეწყერი აქტიურდებოდა, სააგენტომ და მერიამ 2017 წლიდან იციან. მისი კარმიდამო ორჯერ, 2017 და 2022 წლებში შეამოწმეს. ეს სახლი თებერვალში ჩამოწოლილი მეწყრიდან 70 მეტრში დგას. შემოწმების მიუხედავად , ეს ადგილი გარემოს ეროვნული სააგენტოს ბიულეტენებში არ მოხვედრილა. არც კვლევის დამადასტურებელი დოკუმენტები მოგვაწოდეს. მერიამ ისიც მოგვწერა, დარეჯან რობაქიძემ ქირით გასვლაზე უარი თქვაო. დარეჯანს ჩვენთვის მსგავსი არაფერი უთქვამს.

პატრონი ამ წლების განმავლობაში ბაღდათის მერიისგან დაჟინებით მოითხოვდა მისი სახლის მიმდებარე ტერიტორიის შემოწმებასაც, რადგან მისი თქმით, ზამთრობით თოვლი “ზვავივით მოდიოდა და ხან სამზარეულოს ანგრევდა, ხან სახლის უკანა ნაწილს”.

მერია შემოწმებას სააგენტოს სთხოვდა.

კანონის მიხედვით, სააგენტოს გეოლოგიის დეპარტამენტის სპეციალისტები აფასებენ იმ მოქალაქეების საკარმიდამო ნაკვეთებისა და საცხოვრებელ სახლებს, რომელთა შემოწმებასაც მათ ადგილობრივი მერია სთხოვს ან სააგენტოს ცხელ ხაზზე შედის შეტყობინება. საფრთხის გამოსარიცხად, ამ ადგილების მიმდებარე ტერიტორიასაც ვიზუალურად ათვალიერებენ. 

სააგენტომ ოფიციალურ წერილში მოგვწერა, რომ ბოლო წლებში ჩატარებული შემოწმებისას, დარეჯან რობაქიძის სამეზობლოს ტერიტორიაც დაათვალიერეს, თუმცა მაშინ ფერდობზე მეწყრული პროცესების ჩასახვა-გააქტიურების ნიშნები ვერ შენიშნეს.

“გეოლოგებმა დაწერეს კიდეც, რომ დაქანებაა და [მეწყრის ჩამოწოლის] 80-პროცენტიანი რისკია. მერიამ თვითონ მომიტანა 12-ფურცლიანი დასკვნა, რომ აქ ცხოვრება არ შეიძლებოდა… მითხრეს, მთა უნდა გამაგრდესო… ამხელა მთას რა გაამაგრებს?”- გვითხრა დარეჯან რობაქიძემ.

გარემოს ეროვნულ სააგენტოს ვთხოვეთ, გაეზიარებინა დარეჯან რობაქიძის საკარმიდამო ნაკვეთის შესახებ დაწერილი დასკვნების ასლები. გვიპასუხეს, დოკუმენტები ბაღდათის მუნიციპალიტეტის მერიას გადაეგზავნაო. მერიამ ისევ სააგენტოსთან გადაგვამისამართა, თუმცა სააგენტომ, საბოლოოდ, მასალა არ მოგვაწოდა. მერიას კვლევის ოქმები მეორედაც ვთხოვეთ. მოგვწერეს, პერსონალურ ინფორმაციას შეიცავს და ვერ მოგცემთო. არადა, პირადი მონაცემები უბრალოდ, შეეძლოთ დაეფარათ და დასკვნები ისე მოეცათ. დოკუმენტები არც დარეჯანს აღმოაჩნდა შინ. დარეჯანის სახლის შესახებ რეკომენდაციები ვერც გარემოს ეროვნული სააგენტოს ყოველწლიურად გამოცემულ საინფორმაციო  ბიულეტენებში ვიპოვეთ.

ბაღდათის მერიიდან მოგვწერეს, რომ  დარეჯან რობაქიძის კარმიდამოს 2022 წლიდან პერიოდულად ათვარიელებენ. 2017 წელს ჩატარებული შემოწმებების შესახებ კი მერიამ არაფერი მოგვწერა. არადა, სააგენტოს თუ დავუჯერებთ, ადგილობრივ თვითმმართველობას ეს ინფორმაცია უნდა ჰქონოდა.

დარეჯან რობაქიძეც ახლა დროებით ბაღდათში ცხოვრობს, შვილის ოჯახში. სტიქიის ღამესაც იქ წავიდა. ამბობს, სოფელში მხოლოდ მზიან ამინდში ჩამოვდივარ, ეზოს და ცხოველებს რომ დავხედოო. მან ისიც გვიამბო, როგორ იტბორებოდა მისი ეზო წვიმის დროს მთიდან წამოსული ნიაღვრის გამო.

“ვინც დაიღუპა, ჩემი მეზობელი, ის ამბობდა, ადრე, მთა დაწეულიაო… მეშინია წავიდეთ აქედანო, რაღაცა არ მოხდესო. რომ გაწვიმდებოდა, სარდაფი სულ სველი იყო. ვცხოვრობდით მაინც, რა უნდა გვექნა?” – გვიყვება დარეჯანი.

ადგილობრივ მოსახლეობასთან საუბრისას დაგვრჩა განცდა, რომ მიწის ეროზიას ყველა ხედავდა, მაგრამ ვერავინ წარმოიდგინა და მათ გარკვევით არც ხელისუფლებიდან აუხსნა ვინმემ, რამდენად დიდი იყო საფრთხე, რომელიც ელოდათ. შესაძლოა, ამიტომ იყო, რომ მეწყრის საშიშროებაზე არც დარეჯანის მეზობელი, ალექსანდრე რობაქიძე დაფიქრებულა.

ალექსანდრე ნერგეეთის პირველი ქუჩის ბოლოში, მთის კალთაზე ცხოვრობს. ის ჭიშკართან დაგვხვდა, სოფელში ვენახის შესაწამლად იყო ჩასული და უკან, ბაღდათში ბრუნდებოდა, სადაც  ოჯახთან ერთად ისიც, მერიის ნაქირავებ ბინაში ცხოვრობს – დროებით. მისი ოჯახიც გასასახლებელთა სიაში მოხვდა.

მისი ეზო 2013 წელს გაამაგრეს, როგორც თავად ამბობს, “მიწის ეროზიის გამო”. ზუსტად არ ახსოვს, ათი წლის წინ მის ეზოში ვინ იმუშავა, თუმცა, ის კი დაზუსტებით გვითხრა, რომ ეზოს გამაგრების თხოვნით მერიას თავად მიმართა.

ნერგეეთში მცხოვრებთა გამოცდილებები აჩვენებს, რომ ისინი საფრთხეს წლების განმავლობაში ხედავდნენ და მთავრობაც საქმის კურსში არაერთხელ ჩააყენეს. სწორედ ამიტომ, ჩვენ ბაღდათის მერიაში მოვიკითხეთ, რა გააკეთეს ნერგეეთში მეწყერსაშიში ადგილების გასამაგრებლად ბოლო 5 წლის განმავლობაში.

პასუხად მივიღეთ ჩატარებული სამუშაოების სია, რომელშიც ნერგეეთი მხოლოდ ერთხელაა ნახსენები და წერია, რომ ნერგეეთში მცხოვრები ლუიზა ინაკავაძის დამეწყრილი სახლის ეზო 2019 წელს კედლით გაამაგრეს. ეს სამუშაოები მერიას 9 243 ლარი დაუჯდა. სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს საიტზე ატვირთული დოკუმენტებიდან კი ვიგებთ, რომ სამუშაოების დასრულებისთანავე ინაკავაძის სახლთან მოწყობილი კედელი წაიქცა და კომპანიამ ის ხელმეორედ,საკუთარი ხარჯებით ააგო.

ანუ, მერია ამ ფაქტით თავად აღიარებს, რომ იცოდა, რაც ხდებოდა მეწყრული პროცესების გამო ნერგეეთში. 

2021-2022 წლებში სააგენტოს გამოცემულ გეოლოგიურ ბიულეტენში ლუიზა ინაკავაძის სახლიცაა შეტანილი. ნახსენებია, რომ  მიმდებარედ მეწყრის დინამიკა დაბალია და საშუალო დონის საშიშროება არსებობს იმისა, რომ ადგილზე რაიმე მოხდეს. რეკომენდაციად მითითებულია, რომ სახლის გარშემო მეწყერსაშიში დამცავი კედელი უნდა მოეწყოს. ინაკავაძის სახლი ნერგეეთის მე-2 ქუჩაზე მდებარეობს, მოშორებით იმ ადგილისგან, სადაც 7 თებერვალს სტიქია მოხდა.

ყველა ეს ამბავი იმის დასტურია, რომ ბაღდათის  მერიას ნერგეეთში მოსალოდნელი მეწყრის შესახებ ინფორმაცია წლებით ადრეც ჰქონდა  და იცოდა, რომ სოფელში რამდენიმე მეწყერსაშიში ადგილი არსებობდა.

სტიქიიდან რამდენიმე დღეში, 13 თებერვალს, ჩვენ ბაღდათის მერიას ვკითხეთ, გარემოს ეროვნული სააგენტოს ბიულეტენში ნახსენები რეკომენდაცებიდან რომელიმე მაინც თუ შეასრულეს, რაზეც მოგვწერეს, რომ “დოკუმენტს საინფორმაციო ხასიათი აქვს და მასში კონკრეტული რეკომენდაცია მოცემული არ არისო”. სინამდვილეში, ბიულეტენში შესასრულებელი და უკვე შესრულებული სამუშაოები  შავით თეთრზე წერია.

რადგან ბევრ კითხვაზე უფრო ამომწურავი პასუხი გვჭირდებოდა, ბაღდათის მერიაში კომპეტენტურ პირთან პირისპირ ინტერვიუც მოვითხოვეთ, რაზეც გვითხრეს, წერილი მოგვწერეთო. Წერილში დასმულ კითხვებზე სრულყოფილი პასუხი მაინც ვერ მივიღეთ.

გარემოს ეროვნულ სააგენტოში გეოლოგიური დეპარტამენტის ხელმძღვანელთან, მერაბ გაფრინდაშვილთან ინტერვიუ მოვითხოვეთ, რაზეც გვიპასუხეს, ვკითხავთ და თუ შესაძლებელი იქნება, ის თავად დაგიკავშირდებათო. არავინ დაგვკავშირებია.

რა უნდა გაეკეთებინა ასეთ დროს პასუხისმგებლიან მთავრობას?

ნერგეეთის სტიქიის ოფიციალურ მიზეზად, საბოლოოდ, უხვი ნალექი (81მმ),ფერდობებზე არსებული თოვლის საფარის ინტენსიური დნობა და გასულ წლებში ტყის ჭრა დასახელდა.

დასკვნაში ჩაიწერა, რომ მეწყერს მოსახლეობამდე მისვლამდე 30-40 წამი დასჭირდა, რაც სააგენტოს განცხადებით, იმას ნიშნავს, რომ განგაშის სისტემაც, მისი არსებობის შემთხვევაში, სოფელს ამ შედეგს თავიდან ვერ ააცილებდა.

დედამიწის შემსწავლელ მეცნიერებათა ინსტიტუტისა და სეისმური მონიტორინგის ეროვნული ცენტრის გეოგრაფიის დეპარტამენტის უფროსი გეოლოგი ლაშა სუხიშვილიც გვიდასტურებს, რომ რადგან მეწყერი მყისიერად მოწყდა, მოსახლეობის გაფრთხილება დროის ამ შეზღუდულ მონაკვეთში შეუძლებელი იქნებოდა. მაგრამ თუ სააგენტომ იცოდა, რომ ზოგადად, ადგილი საფრთხის შემცველი იყო, მას შეეძლო:

•  ან ხალხი გაესახლებინათ დროულად;
•  ან ადგილზე მონიტორინგის სისტემა დაემონტაჟებინათ (რომელიც მეწყრამდე მცირე გააქტიურებებს დააფიქსირებდა. თუმცა, ამის ასპროცენტიანი გარანტია არ არსებობს);
• ან ვიზუალურ დათვალიერებას არ დასჯერებოდნენ და არეალის დეტალური კვლევა გაეკეთებინათ.

“არეალის ვიზუალური დათვალიერება არის პირველი ეტაპი, რომელსაც მოჰყვება მეორე ეტაპი და როგორც წესი, სააგენტოც წერს თავის ანგარიშებში, რომ ეს არის ვიზუალური კვლევა და შემდეგი დეტალური კვლევა აუცილებელია. სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში ასეთი პრაქტიკაა, რომ ეს დეტალური კვლევა აღარ კეთდება. გვგონია, რაკი გეოლოგები მოვიდნენ და დაათვალიერეს, საკმარისია, ეგ არის დიაგნოზი. ამ დროს ეგ არის არაფერი, ეგ არის უბრალოდ შესავალი”, –  გვითხრა ლაშა სუხიშვილმა.

მეწყრული ზონების კონტროლი მთელ ქვეყანაში გარემოს ეროვნული სააგენტოს გეოლოგიის დეპარტამენტს ევალება. სააგენტოს დებულების მიხედვით, დეპარტამენტი ვალდებულია შეაფასოს დასახლებულ პუნქტებსა და მათ მიმდებარე ტერიტორიებზე სტიქიური გეოლოგიური პროცესების (მეწყერი, ღვარცოფი, ქვათაცვენა და სხვა) გააქტიურებისას სიტუაცია.

ასევე, დაადგინოს უარყოფითი შედეგები, განსაზღვროს საშიშროების რისკი, გასცეს საგანგებო სიტუაციაში მოქცეული მოსახლეობისათვის რეკომენდაციები, დაადგინოს საკარმიდამო ნაკვეთების და მასზე არსებული შენობა-ნაგებობების დაზიანების გამომწვევი მიზეზები და მოამზადოს სათანადო დასკვნები გადაუდებელი ღონისძიებების გასატარებლად.

“როგორც წესი, სიტუაციის შემდგომი კონტროლი არის ადგილობრივი თვითმმართველობის საქმე. სადაც არსებობს ნამდვილი ადგილობრივი თვითმმართველობა და არა ისეთი ფიქტიური, როგორც საქართველოშია. ადგილობრივ თვითმმართველობას უნდა ჰყავდეს შესაბამისი სამსახური, გეოლოგებიც. მე რომ მერი ვიყო, ძალიან გამიჭირდებოდა გარკვევა მეწყერების რუკაში. ამიტომ ადგილობრივმა თვითმმართველობებმა, რადგან ადგილობრივი რესურსი არ არსებობს, ტენდერი უნდა გამოაცხადონ და მოხდეს შეფასება, რომელი მეწყერი ქმნის ყველაზე მაღალ რისკს მოსახლეობისთვის, ინფრასტრუქტურისთვის”, – გვითხრა ლაშა სუხიშვილმა.

დავინტერესდით, კონკრეტულად, მერიის რომელ სამსახურს ან ა(ა)იპ-ს ევალება მეწყერსაშიში კერების მონიტორინგი და სააგენტოს რეკომენდაციების შესრულება.მოვითხოვეთ ამ საქმეზე პასუხისმგებელი სამსახურის, დეპარტამენტის ან ა(ა)აიპ-ის დებულება, საშტატო ნუსხა და მათ მიერ მერიაში წარმოდგენილი საქმიანობის წლიური ანგარიშები, არსებობის შემთხვევაში.

მერიიდან მოგვწერეს, რომ მათ მუდმივმოქმედი კომისია ჰყავთ, მაგრამ ვინ შედის ამ კომისიაში ან რა ფუნქცია აქვს, არ დააკონკრეტეს. არც ის უთქვამთ, როგორ ადგენენ, გარემოს ეროვნული სააგენტოს რომელი რეკომენდაცია უფრო სწრაფად უნდა გაითვალისწინონ და რომელი – არა. Მოგვიანებით გვითხრეს, გარემოს ეროვნული სააგენტოს დასკვნებს მერიის სხვადასხვა სამსახურები ეცნობიანო. რომელი სხვადასხვა- არ დაგვიზუსტეს.

მას შემდეგ, რაც წერილებზე სრულყოფილი პასუხები ვერ მივიღეთ, მერიას ინტერვიუ ისევ ვთხოვეთ. შემოგვითვალეს, საჯარო ინფორმაცია გამოითხოვეთ და დარგის სპეციალისტი გიპასუხებთო. ვიკითხეთ, ვინ იყო “დარგის სპეციალისტი”, ჰყავდათ თუ არა, მაგალითად გეოლოგი. მოგვწერეს, მერიაში გეოლოგი არ გვყავსო.

როგორც გავარკვიეთ, დღეს, ბაღდათში, მეწყრულ ადგილებზე სატელიტურ მონიტორინგს გარემოს ეროვნული სააგენტო არ აწარმოებს. ნერგეეთის ტრაგედიის შემდეგ დაწერილ დასკვნაში ვკითხულობთ, რომ სტიქიის შემდეგ ნერგეეთის ცალკეულ უბნებზე დაკვირვება დაიწყეს და ეს პროცესი დღესაც გრძელდება. მათ არ დაუკონკრეტებიათ, კონკრეტულად რომელ უბნებს ამოწმებენ ან რა მეთოდით. მათ გამოგზავნილ პასუხს უცვლელად გთავაზობთ:

“გარემოს ეროვნული სააგენტო დამტკიცებული დებულების შესაბამისად, წელიწადში ორჯერ (გაზაფხული-შემოდგომის ფორმატი) ქვეყნის მასშტაბით, დასახლებული პუნქტების ფარგლებში და მათ მიმდებარე ტერიტორიებზე ახორციელებს გეოლოგიურ მონიტორინგს, ასევე გეოლოგიური სტიქიის ფორსმაჟორულ სიტუაციებში გააქტიურების დროს ხორციელდება დამდგარი პირობების ოპერატიული შეფასება და სტიქიის შემდგომში შესაძლო განვითარების განსაზღვრა. ამასთანავე სააგენტოში სხვადასხვა უწყებებიდან (ძირითადად მუნიციპალიტეტები), ე.წ. „ცხელი ხაზიდან“ და მოქალაქეებიდან შემოსული წერილების/შეტყობინებების საფუძველზე ხდება ადგილზე გასვლა და საკარმიდამო ნაკვეთების, საცხოვრებელი სახლების და სხვადასხვა ინფრასტრუქტურული ობიექტების გეოლოგიური კუთხით შეფასება და მათი დაზიანების მიზეზების დადგენა. მზადდება შესაბამისი დასკვნები და რეკომენდაციები, რომლებიც ეგზავნებათ შესაბამის ადრესატებს. ანალოგიური ქმედებები ხორციელდება ქვეყნის მასშტაბით და შესაბამისად არც ბაღდათის მუნიციპალიტეტის სოფ. ნერგეეთია გამონაკლისი”.

საფრთხე  ბაღდათის სხვა სოფლებსაც ელის? რას აკეთებს მთავრობა?

ჩვენ ყურადღებით წავიკითხეთ გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ 2020-2023 წლებში გამოცემული ბიულეტენები. ამ დოკუმენტებში მოცემულია სავარაუდო პროგნოზები, თუ სად შეიძლება მოხდეს მეწყერი მომდევნო წლებში და რა შეუძლია ადგილობრივ მთავრობას გააკეთოს. ბაღდათის შემთხვევაში რეკომენდაციების სია ასე გამოიყურებოდა:

• სოფელი წითელხევი: მეწყრულ სხეულზე ტრანშების გაჭრა გრუნტის წყლების მოსაცილებლად – შესრულდა;
• სოფელი დიმი: ნაპირსამაგრი კედლისა და სანიაღვრეს მოწყობა – შესრულდა;
• სოფელი მეორე ობჩა: ზედაპირული და გრუნტის წყლების რეგულირება, სახლის დაზიანებული საყრდენი კედლების მოწყობა – შესრულდა;
• სოფელი ნერგეეთი: ადგილობრივის სახლთან მეწყერსაწინააღმდეგო კედლის მოწყობა –  შესრულდა.
• სოფელი შუბანი: ღორღის შეტანა მიწის ვაკისის მოსწორებისთვის და გზის საყრდენის მოწყობა – შესრულდა.

მერიამ ეს რეკომენდაციები კი შეასრულა, მაგრამ ბაღდათის სოფლებში სხვა ადგილებიც არსებობს, რომლებზეც არც დასკვნა გაცემულა და სახელმწიფოს რეაგირება დროული არ არის.

ნერგეეთის მაგალითზე გამოჩნდა, რომ მხოლოდ ეს რეკომენდაციები საქმეს არ შველის და მეწყერი მაინც სარისკოა იმ არეალში მცხოვრებთათვის. ისე როგორც ლუიზა ინაკავაძის შემთხვევაში 2019 წელს მოხდა: რეკომენდებული კედელი კი ააშენეს, მაგრამ ეს იყო ერთ მცირე მონაკვეთზე შესრულებული სამუშაო და მეწყერმა ბევრად უფრო დიდი ტერიტორია მოიცვა, ვიდრე ინაკავაძის ეზო იყო. 

ნერგეეთის შემდეგ წითელხევშიც ჩავედით. წითელხევიდან თავად დაგვიკავშირდნენ, ჩვენი უბანი მეწყრულია და ყურადღებას არავინ გვაქცევსო.

წითელხეველი მარგალიტა ფაიქიძის ორსართულიანი სახლის შუა ნაწილი დაბზარული და დეფორმირებულია. ეზოს უკან მიწა ჩავარდნილია. გვითხრა, რომ ათი წელია ასეა, ოღონდ არც მიწისძვრა მომხდარა და არც მეწყერი ჩამოწოლილა. თუმცა, წითელხევის ამ უბანში, მეწყრის შიშით, წლების განმავლობაში, 17 მოსახლიდან მხოლოდ ხუთი დარჩა. მოსახლეობის ნაწილმა მიგრაცია საბჭოთა პერიოდში, 80-იან წლებში დაიწყო, ნაწილმა – 30 წლის წინ.

“მოდით, სახლს შემოვუაროთ. რანაირი ნაკეთებია და როგორაა მიწაში ჩავარდნილი. გარაჟში იატაკი ცხრაჯერ დაასხა ჩემმა ბიჭმა, მაგრამ არაფერი ეტყობა. ბზარები ყოველ წელიწადს იმატებს. 10 წელიწადი იქნება, რაც ბზარები შევამჩნიეთ”, – გვითხრა მარგალიტა ფაიქიძემ.

მარგალიტა ფაიქიძე, რომელიც სოფლის შემაღლებულ ადგილზე ცხოვრობს, გვიყვება, რომ ნერგეეთის სტიქიის შემდეგ, მერიისთვის არაერთხელ გაგზავნილი თხოვნის მიუხედავად, მასთან შესამოწმებლად არავინ მისულა. მეზობლებისგან მხოლოდ ის მოისმინა, რომ გარემოს ეროვნული სააგენტოდან სოფელში მივიდნენ, თუმცა მხოლოდ სოფლის ვაკე ნაწილი მოათვალიერეს, მარგალიტას უბანში კი არ ასულან.

სააგენტოს ბოლო, 2023 წელს გამოცემულ ბიულეტენში, რომელშიც 2024 წლის პროგნოზებია მოცემული, სარისკო ზონებს შორის მოხვდა წითელხევის საავტომობილო გზა და მისი მიმდებარე სახლები. მარგალიტა კი მისგან 2 კმ-ის მოშორებით, უბან მესამე წითელხევში ცხოვრობს. გამოდის, რომ სააგენტოს წარმომადგენლებს სოფელში ყველა სარისკო უბანი არ დაუთვალიერებიათ.

გარემოს დაცვის სააგენტოს გეოლოგიურ ბიულეტენში საუბარი იყო მეწყრული უბნების გააქტიურებაზე სოფელ შუბანშიც. ჩვენ ამ სოფელშიც ვიყავით და ვნახეთ მეწყრული ზონა, სადაც, როგორც მოსახლეობამ გვითხრა, ამ დროისთვის მცხოვრები სამი ოჯახი გასახლების მოლოდინშია. თუმცა, ზუსტად როდის მიიღებენ ახალ საცხოვრისს ან სად, ჯერ არ იციან.

მხოლოდ ბაღდათის რაიონის იმ სოფლებში, რომლებიც ყოველი ძლიერი ნალექის შემდეგ მოსალოდნელი მეწყრის პირისპირ მარტო რჩება და სტიქიის პოტენციური ზონაა, დღემდე  ცხოვრობს მოსახლეობა. მთავრობა ხალხს ვერ ჰპირდება, რომ მეწყრისგან დაიცავს. ერთადერთი, რაც უკვე არსებული გამოცდილებით შეიძლება ითქვას არის ის,  რომ მთავრობას, არც მომავალში  გაუჭირდება მსგავსი ტრაგედია ისევ უხვ ნალექსა და მძიმე მეტეოროლოგიურ მდგომარეობას დააბრალოს.

მასალაში გამოყენებული წყაროები 

მასალის გამოყენების პირობები

წინამდებარე მასალა მომზადდა ევროკავშირის ფინანსური მხარდაჭერით და
გერმანიის ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ფედერალური
სამინისტროს თანადაფინანსებით. ამ მასალის შინაარსი  "აი, ფაქტის"
პასუხისმგებლობაა და არ გამოხატავს ევროკავშირის და გერმანიის
ფედერალური სამინისტროს შეხედულებებს.